ماڵپه‌ری شایسته‌
سایتيكی بيلایه‌ن بؤ خزمه‌تی هه‌مووان

     بۆ پشتیوانیكردنی ماڵپه‌ڕ ڕۆژانه‌ 2 جار كلیك له‌م وێنه‌یه‌ بكه‌👇

    Showing posts sorted by relevance for query ى 8.. Sort by date Show all posts
    Showing posts sorted by relevance for query ى 8.. Sort by date Show all posts

    9- دابه‌زینی وه‌حیی بۆ پێغه‌مبه‌ر صلی الله‌ علیه‌ وسلم


     

    ده ست پێ كردنى وه حيى بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) له ئه شكه وتى (حراء) بوو، ئه و كاته ته مه نى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) له چل ساڵيدا بووه ، دابه زينى (وحى) له شه وى دووشه ممه دا بووه كه شه وى پيرۆزى ( ليلة القدر ) بووه ، به به ڵگه ى ئه و ئايه ته كه خواى گه وره ده فه رموێت :

    ( شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآَنُ )(البقرة: ١٨٥) ، وه هه روه ها له ئايه تێكى تردا سه باره ت به ( ١٧ )ى مانگى ڕه مه زان كه جه نگى به در تيايدا ڕوويدا خواى گه وره ده فه رموێت : (وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ )(الأنفال: ٤١) واته له ڕۆژى فورقان ، وه له ئايه ته كه ى تريش دا ده فه رموێت : ( إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ ) (الدخان: ٣ ) .

    سه باره ت به سه ره تاى هاتنه خواره وه ى وه حيى بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) عائيشه (رضى الله عنها) ده فه رموێت : ( يه كه م شت له وه حى كه بۆلاى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ده ستى پێ كرد ، خه وى ڕاست بوو هه ر خه وێكى ببينيايه وه كو ڕۆژى ڕووناك ده هاته دى ، پاشان خه ڵوه و گۆشه گيرى لا خۆشه ويست بوو ، ئه چووه ئه شكه وتى (حراء ) و عيباده تى تيا ده كرد و چه ند شه وێك له وێ ده مايه وه پێش ئه وه ى بگه ڕێته وه بۆلاى خێزانى و پاشان ده گه ڕايه وه و خواردنى ده برد ، تا خواى گه وره فريشته ى بۆ نارد له ئه شكه وتى (حراء) ، فريشته كه هات بۆلاى ( واته جبريل )(علیه السلام) پآى فه رموو : بخوێنه ، فه رمووى : من خوێنده وار نيم ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى گرتمى و گوشيمى به خۆيه وه ) أخرجه :البخاري( ٣/٤٩٥٦ ، ٦٩٨٢)، و مسلم ( ١٦٠ )، و أحمد (٣/٣٧٧)، و الترمذي ( ٣٦٣٦)، ، له ڕيوايه تێكى تردا ده فه رموێت : ( قورِطى طرتم ) ) أخرجه : الطياليسي بإسناد حسن كما قال الحافظ في (الفتح)( ١/٢٤).

    ، هه تا واى لێ كردم زۆر ناڕه حه ت بووم پاشان به ريدام و دووه م جار پێى ووتم : بخوێنه ، ووتم : من خوێنده وار نيم ، گرتمى و گوشيمى به خۆيه وه هه تا زۆر ناڕه حه ت بووم پاشان به ريدام ،بۆ سێهه م جار پێى ووتم: بخوێنه ، من پێم ووته وه : خوێنده وارنيم و ئنجا گرتمى و گوشيمى به خۆيه وه پاش كه مێك به ريدام و پێ ووتم : ( اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ) (العلق: ١)، كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئه مه ى گوێ لێ بوو دڵى كه وته له رزه له رز، و گه ڕايه وه بۆلاى خه ديجه و پێى ووت : بم پێچنه وه و دام پۆشن ، هه تا تۆزێ هۆشى هاته وه سه ر خۆى پاشان هه واڵه كه ى بۆ خه ديجه گێڕايه وه و پێ ى فه رموو :

    ( لقد خشيت على نفسي ) ترسام له نه فسى خۆم كه تووشى شتێك بووبم ، خه ديجه ش فه رمووى : وه ڵاهى هه رگيزا و هه رگيز خوا ڕيسوات ناكات و تۆ سه ردانى خزمانت ده كه يت و يارمه تى هه ژاران ده ده يت و ده ستى بآ نه وايان ده گريت و و ڕێز له ميوان ده گريت ، وه له هه موو كارێكى چاكه دا ده ست پێشخه رى ده كه يت ( مژده بێت ئه وه ى هاتووه بۆ لات فريشته ى خوايه نه ك شه يتان ، تۆش خۆگربه پاشان بڕواى پێ ى هێنا و شايه تى به ڕاستى پێغه مبه راتى دا ) أخرجه : الطبراني في ( الأوسط ) (٣٤٩٧) ، وأبو نعيم ( الدلائل ) (١/٢٨٠)

    ، پاشان خه ديجه بردى له گه ڵ خۆى تا گه ياندى يه لاى وه ره قه ى كوڕى نه وفه ل كه شاره زا بوو وه نووسينى عه ره بى ده زانێ و كتێبى له عه ره بى يه وه وه رده گێڕايه سه ر زمانى عيبرى و ئينجيليشى ده نوسيه وه به عه ره بى، پياوێكى پيرو زانا بوو له و كاته دا چاوى كز بوو بوو ، خه ديجه پێى ووت : ئه ى ئامۆزا گوێ گره له ئامۆزاكه ت بزانه چيت بۆ ده گێڕێته وه . ئنجا وه ره قه گوێى لێ گرت و پێووت : ئه و فريشته يه ى كه هاتووه بۆلات هه ر ئه و فريشته يه يه كه هاتووه بۆلاى موسا (علیه السلام) ، خۆزگه من گه نجێكى به توانا و زيندوو ده بووم كاتێ كه خزمانت ده رت ده كه ن و شاربه ده رت ده كه ن تا يارمه تى تۆم بدايه و تۆم سه ربخستايه ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى : بۆچى ئه وانه من شاربه ده ر ده كه ن ؟ ووتى : به ڵێ هه ر كه سێ ئه و به رنامه و په يامه ى پێ بووبێت بۆ قه ومه كه ى بێگومان قه ومه كه ى دژايه تيان كردووه ، ئه گه ر بێتوو من بگه مه ئه و ڕۆژه ئه وا يارمه تيت ده ده م و سه رت ده خه م به سه ر خستنێكى سه ربه رزانه ، پاشان ئه وه نده ى پێ نه چوو وه ره قه مرد و وه حييش پچڕا ....) ، وه به ڵگه ش بۆ ئه وه ى كه وه ره قه به موسوڵمانى مردووه و باوه ڕى به پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) هێناوه هه ر له سه ره تاوه ئه وه يه كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ده فه رموێت:

    ( لاتسبوا ورقة فإني رأيت له جنةً أو جنتين) واتة: قسةى نا شرين مةلَيَن بة وةرةقة ضونكة من بينيم بةهةشتيَك يان دوو بةهةشتى هةبوو ) أخرجه : البزار (٢٧٥٠)، و الحاكم ( ٢/٦٠٩) .

    وه له ڕيوايه تێكى تردا هاتووه كه (ضعيف)ه و ناكرێ به به ڵگه ئه ويش ئه وه يه : ( پاشان وه حيى پچڕا له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)) و نيگه ران بوو ئه چووه سه ر لوتكه ى شاخه كان و ده يويست له وێوه خۆى بخاته خواره وه و هه ر كاتێك ئه و بچوايه ته سه ر لوتكه ى شاخێك جبريل (علیه السلام) خۆى نيشان ئه دا و ده يووت: ئه ى محمد تۆ پێغه مبه رى خواى به ڕاستى ، ئه ويش ده هاته وه هۆشى خۆى و پاشان ده گه ڕايه وه ، به و شێوه يه ماوه يه كى زۆر وه حيى لێ ى پچرا، دواى ئه وه هه ر ده چووه سه ر لوتكه ى شاخه كان و جبريليش خۆى نيشان ده دا ....... ) ئه م ڕيوايه ته

    به هيچ شێوه يه ك ناكرێت به به ڵگه چونكه پێغه مبه ران (علیه السلام) گوناهكار نه بوون وگوناه ناكه ن چ جاى گوناهى گه وره ى وه ك خۆكوشتن و خۆ له شاخ خستنه خواره وه (١)(١)( أخرجه : البخارى ( ٦٩٨٢) مرسلاً، و به ڵام ڕيوايه ته كه (ضعيف)ه و ناكرێ به به ڵگه و ئه مه ش ڕيوايه ت كراوه له : أحمد( ٦/٢٣٢ ) (٢٥٩٥٩) وقال محققه : ليست بشيء، و عبدالرزاق( ٩٧١٩)، و البغوي في ( شرح السنة )(٣٧٣٥)، و أبو نعيم في ( الدلائل)( ص:٦٨)، و البيهقي في ( الدلائل)( ١/٣٩٣ )، و ابن سعد في ( الطبقات)( ١/١٣٠)، و ابن حبان (٣٣) و قال محققه : حديث ضعيف، و قال الحافظ في ( الفتح)( ١٢/٤٤٦): مرسل وهو من بلاغات الزهري، و ضعفه الشيخ الألباني في (السلسلة الضعيفة) ( ١٠٥٢) و في ( دفاع عن الحديث و السيرة)( ص:٤١).) .

    له جابيره وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : گوێم له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بوو ماوه ى پچڕانى وه حيى ده گێڕايه وه و ده يفه رموو : (( بينما أنا أمشي إذ سمعت صوتاً من السماء فرفعت رأسي فإذا الملك الذي جاءني بحراء جالس على كرسي بين السماء و الأرض ......) واته : له كاتێكدا كه من ده ڕۆيشتم به ڕێگه يه كدا گوێم له ده نگێك بوو له ئاسمان وه سه رم به رز كرده وه و ته ماشام كرد ئه و فريشته يه كه له حراء هات بۆلام بينيم له وێدا دانيشتووه له سه ر كورسى يه ك له نێوان ئاسمان و زه ويدا ترسام و (هه تا كه وتم به پشتا) و گه ڕامه وه بۆلاى خێزانم و ووتم: بم پێچنه وه و دامپۆشن ، پاشان خواى گه وره ئايه تى: ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ )(المدثر: ١ - ٥) دابه زاند ،

    جابير(ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : ( ئه مه ڕوويدا پێش ئه وه ى خواى گه وره نوێژى له سه ر فه رز بكات .و (ئه بوسه له مه ش ) ده فه رموێت: ئه و (رجز)ه مه به ستى له (أوثان)ة واته : خه ڵكان له هاوبه ش بۆ خوا په يداكردن دوور بخه ره وه ) (أخرجه : البخاري (٤٩٢٥ – ٤٩٢٦)، و مسلم (٢١١٦)، وأحمد (٣/٣٢٥)، و الترمذي (٣٥٦٠) ، و البيهقي في (دلائل النبوة)( ٢/١٣٨)، وصححه الشيخ الألباني في (صحيح الترمذي) (٢٦٤٩) .)، له ڕيوايه تێكى تردا پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) سه باره ت به دووباره بوونه وه ى وه حيى ده فه رموێت : (( جاورت في حراء ، فلما قضيت جواري فاستبطنت الوادي ، فنوديت ، فنظرت أمامي و خلفي و عن يميني و شمالي فلم أر شيئاً ........)) واته : چوومه ئه شكه وتى حه راء و كاتێ مانه وه م له وێ ته واو كرد ، و هه ستام بڕۆم گه يشتمه ناو شيوه كه بانگم لێ كرا و ته ماشاى دوا و پێش و لاى ڕاست و لاى چه پى خۆمم كرد هيچم نه دى ، پاشان بانگم لێ كرايه وه و سه يرى ئاسمانم كرد بينيم ئه و فريشته يه له سه ر عه رشێكه له هه وادا له نێوان زه وى و ئاسماندا ، زۆر ترسام تا جه سته م كه وته له رزه و هاتمه وه بۆلاى خه ديجه و ووتم : دامپۆشن و ئاوى ساردم به سه ردا بكه ن ، پاشان خواى گه وره ئايه تى : ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ ) ى دابه زاند ) أخرجه : أحمد ( ٣/٣٠٦ )، و البخاري (٤٩٢٤ )، و مسلم (١٦١ ، ٢٥٧)، و الترمذي (٣٣٢٥)، .

    شێوه كانى هاتنه خواره وه ى وه حيى بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) چه ندين جۆر بووه ، پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) زۆر ناڕه حه ت بووه به هاتنه خواره وه و وه رگرتنى وه حيى چونكه په يوه ندى كردنى جيهانێكى نادياره وه كو مه لائيكه به تايبه تى به ڕێزترين و به هێزترين مه لائيكه ى خواى گه وره كه جبريله (علیه السلام) ، له گه ڵ ئاده ميزاددا كه خواى گه وره به لاوازى دروستى كردووه بۆيه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) هاتنى وه حيى زۆر له سه رگران بووه .

    عائيشه (ڕه زای خوای لێبێت) سه باره ت به و باسه بۆمان ده گێڕێته وه و ده فه رموێت : ( ئه م بينى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) له ڕۆژێكى ساردى زستاندا وه حيى بۆ ده هاته خواره وه ، كه ته واو ده بوو ناوچه وانى ئاره قى لێ ده تكا ) (أخرجه:البخاري (٢) ، ومسلم (٦٠١٣)، ومالك (١/٢٠٢)، والبغوي (٣٧٣٧)، والحميدي (٢٥٦) ، والترمذي (٣٦٣٤)، وأحمد ( ٦/١٥٨ )،)، له ڕيوايه تێكى تردا له ( سه هلى كوڕى سه عده وه ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : ( كاتێ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) وه حيى بۆ بهاتايه ته خواره وه زۆر قورس وناڕه حه ت ده بوو وه ناوچه وانى ئاره قى لێ ده تكا وه ك مروارى هه رچه نده له زستانيشدا بوايه ) أخرجه : أبو نعيم في ( الدلائل )( ٧٣ )، و صححه الشيخ الألباني في ( السلسلة الصحيحة )( ٢٠٨٨) . ،

    له ڕيوايه تێكى تردا ( عباده ى كوڕى صامت ) (ڕه زای خوای لێبێت)(ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت: ( پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) هه ر كاتێ وه حيى بۆ بهاتايه ته خوارآ زۆر ناڕه حه ت ده بوو ، ڕه نگى ده م و چاوى وه ك تۆزاويى وخۆڵاوى لێ ده هات ) أخرجه : مسلم (٦٠١٤). .

    له ڕيوايه تێكى تردا ( عبداللهي كورِى عه مر )(ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : ( پرسيارم كرد له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) و ووتم : ئايا هه ست ده كه يت به هاتنى وه حيى ؟ فه رمووى : ((نعم أسمع صلاصل ثم أسكت عند ذلك فما من مرة يوحى الي إلاَ ظننتُ أنَّ نفسي تقبضُ)) واتة: بةلَآ طويَم لة زةنطؤلَة دةبيَت . ثاشان بآ دةنط دةبم و هةر جارآ كة وةحييم بؤ ديَت طوومان واية كة رِؤحم دةردةضيَت ) أخرجه : أحمد (٧٠٧١) وقال محققه :اسناده ضعيف وله أصل عند (البخاري) (٢) ،ومسلم (٢٣٣٣)،.

    له ڕيوايه تێكى تردا عائشه (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : ( كه وه حيى ده هات بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)) كاتى وا هه بوو به سوارى ووشتره كه يه وه بوو ئه وه نده قورس ده بوو ووشتره كه ى خۆى پێ نه ده گيرا وه خه ريك بوو ده كه وته سه ر زه وى وه ووشتره كه ى نه يده توانى هه نگاو بنێت به ره و دواوه يان به ره و پێش يان لاى ڕاستيان لاى چه پ ) أخرجه : أحمد (٦/١١٨)(٢٤٨٦٨) وقال محققه : حديث صحيح، و الحاكم ( ٢/٥١٥)، له ڕيوايه تێكى تردا (زه يدى كوڕى پابت ) ده فه رموێت : ( جارێكيان وه حيى هاته خوار پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ڕانى له سه ر ڕانم بوو كه وه حييه كه هاته خوار ڕانى ئه وه نده قورس بوو له سه ر ڕانم هه تا ووتم : ئێستا ڕانم دوو كه رت بووه له ژێر ڕانى پێغه مبه رى خوادا (صلی الله علیه وسلم) .....) أخرجه :

    البخاري (٤٥٩٢). ، له ڕيوايه تێكى تردا له ( زه يدى كوڕى پابت)ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) كه فه رموويه تى :( من وه حييم ده نوسى بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) و هه ر كاتێك وه حيى بهاتايه بۆلاى زۆر ناڕه حه تى تووش ده بوو و ناوچه وانى ئاره قى لێ ده تكا و من وه حيم ده نووسى و ته واو نه ده بووم تا وام ده زانى كه قاچم له ژێر ڕانى پێغه مبه ردا (صلی الله علیه وسلم) دوو كه رت ده بێت له قورسى قورئانه كه ، وه ده م ووت: من هه رگيز بڕواناكه م جارێكى تر بتوانم به و قاچه م به سه ر زه ويدا بڕۆم تا ته واو ده بوو ، كه ته واو ده بوو ده يخوێنده وه بۆ من و من ده منووسى بۆى و دواى ئه وه ده يفه رموو: بۆم بخوێنه ره وه ، وه منيش بۆم ده خوێنده وه ئه گه ر هه ڵه يه كم بكردايه ڕاستى ده ركرده وه بۆم) أخرجه: الطبراني في (المعجم الكبير)( ٤٨٨٩ )،وقال الهيثمي في( المجمع )(٨/٢٥٧): رواه الطبراني بإسنادين ورجال أحدهما ثقات..

    له ڕيوايه تێكى تردا ( ابن عباس ) (ڕه زای خوای لێبێت)ده فه رموێت: ) پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) زۆر ناڕه حه ت ده بوو به هاتنه خواره وه ى وه حيى بۆى و لێوه كانى ده جوڵاند بۆ ئه وه ى ئه و وه حيه ى كه هاتووه بۆى له بيرى نه چێته وه تا خواى گه وره ئايه تى بۆ هێنايه خواره وه كه ده فه رموێت: ( لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآَنَهُ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآَنَهُ ) (القيامة: ١٦ - ١٨ ) أخرجه : أحمد ( ١/٣٤٣)، و البخاري (٧٥٢٤)، و مسلم (٤٤٨)، و النسائي( ٢/١٤٩). خواى گه وره خۆى پێغه مبه رى (صلی الله علیه وسلم) ئارام كرده وه ئه وه نده نه يڵێته وه و خۆى ناڕه حه ت نه كات و گفتى دا به پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) كه كۆكردنه وه ى قورئان و پاراستنى له سنگى پارێزراو ده كات ، وه خۆى واده كات پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)هه رگيز بيرى نه چێته وه ، دواى ئه وه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) چى هاتووه بۆى بيرى بووه و هيچ ووشه يه كى بيرنه چووه ته وه و لێ ى تێك نه چووه .

    عائشه (رضى الله عنها) ده فه رموێت : ( حارسى كوڕى هيشام پرسيارى كرد له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) و ووتى: ئه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) چۆن وه حيت بۆ دێت ؟ پێغه مبه ر ((صلی الله علیه وسلم) فه رمووى: ( أحياناً يأتيني مثل صلصلة الجرس وهو أشد عليَّ ........) واته : جار جار وه ك ده نگى زه نگۆڵه دێت و ئه وه له هه موو جاره كان ناڕه حه ت و سه خت تره له سه رم و قسه م له گه ڵ ده كات و زۆر باش به ئاگام كه چى ده ڵێت أخرجه :

    البخاري (٢ ) ، ومسلم (٦٠١٣ ). ، وه جار جاريش فريشته كه به شێوه ى پياوێك دێت بۆلام [و ئه مه يان ئاسانتره وله گه ڵم ده دوێت منيش باش له ووته كانى حاڵى ده بم ]) أخرجه : الطبراني في ( المعجم الكبير ) ( ٣٣٤٣ – ٣٣٤٦ )، و قال الهيثمي في ( مجمع الزوائد ) (١٣٩٣٨):.

    خواى گه وره به دوو جۆرى تريش وه حيى بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ده نارد:-

    يه كه م : به خه وى ڕاست.

    دووه م : به خستنه ناو دڵ.

    به وه ى كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) خوا وه حى بۆ ده نارد له ڕێگه ى خستنه ناو دڵه وه بۆ ئه وه ى پێغه مبه رى خواش (صلی الله علیه وسلم) بيگێڕێته وه بۆ هاوه ڵانى خۆى و بنوسرێته وه .

    ( ئه بو ئومامه ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : (( إن روح القدس نفث في روعي أنه لن تموت نفس حتى تستكمل الرزق ......)) واته : ڕۆحى پاك

    (جبريل ) خستويه تى يه دڵمه وه كه هيچ نه فسێك نامرێت تا ڕزقى ته واو نه كات، ئه ى خه ڵكان ئێوه ش له خوا بترسن و جوان بچن به ده م ڕزقه وه .....)( أخرجه : الحاكم ( ٢/٤) و صححه ووافقه الذهبـي ، وأبو نعيم في ( الحلية )( ١٠/٢٧)، والبزار


    Read More »

    16- گوێ گرتنی كۆمه‌ڵێك جنۆكه‌ بۆ قورئان


     

    ئيبن و ئيسحاق ده فه رموێت: (پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) دواى ئه وه ى طائيفى به جێ هێشت گه ڕايه وه به ره و شارى مه ككه و بێ هيوا بوو كه خه ڵكانى سه قيف پشتگيرى لێ بكه ن كاتێ له ڕێگه لاى دايه دۆڵى نه خله له نيوه شه ودا كه نويژى ده كرد تاقمێك له جنۆكه كان به لايدا تێپه ڕين، ئه و جنۆكانه بوون كه خواى گه وره باسى كردوون له سوره تى (الأحقاف)دا (١) ئه وه بوو هه تا زه مانى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) جنۆكه كان ده يانتوانى بچنه ئاسمانه كان و به تايبه ت ئاسمانى يه كه م و له وێ گوێ بگرن له گفتو گۆى فريشته كان ، تا بزانن خواى گه وره بڕيارى چى ى داوه بۆ سه ر زه وى ، وه تاكێ دزى كردوه و كێ چى كردووه وه چى بووه و چى نه بووه بۆ ئه وه ى ئه و قسانه بدزن و تابيچرپێنن به گوێى فاڵچى يه كاندا، به هاتنى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم)ئه و ڕێگه يه يان لێ گيراشاڵاوى ئاگريان كرايه سه ر و به هيچ جۆرێك له وێوه نه يان ده توانى به رز ببنه وه .

    ئيبن و عه باس (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت: (جنۆكه كان به رز ده بونه وه بۆ ئاسمان و گوێيان له وه حى ده گرت گه ر ووشه يه كيان به ر گوێ بكه وتايه نۆ قسه يان پێوه ده نا و درۆيان تێكه ڵاو ده كرد، ئه وه بوو قسه ڕاسته كه ڕاست ده رده چوو به ڵام ئه وانه ى تر كه بۆيان زياد كردبوو درۆ ده رده چوو، كاتێ پێغه مبه ر ((صلی الله علیه وسلم)نێررا جنۆكه كان شوێن دانيشتنه كانيان لێ قه ده غه كرا ئه وه يان گێڕايه وه بۆ ئيبليس و چونكه له پێشتر شاڵاوى ئه ستێره و شاڵاوه ئاگرييه كان نه ده گيرايه هيچ كه س، ئيبليس پێى ووتن: ئه مه ى كه بووه ته نها له به ر شتێكه كه له زه ويدا ڕووى داوه ئه نجا سه ربازه كانى بڵاوه پێ كرد تا جنۆكه كان بينيان پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) نوێژ ده كات له نێوان دوو شاخدا و گه ڕانه وه بۆلاى ئيبليس و هه واڵه كه يان پێ ڕاگه ياند، ئينجا ئيبليس ووتى: ئه مه ئه و ڕووداوه يه كه ڕووى داوه (٢) ) .

    وه هه روه ها له ئيبن و عه باسه وه ده فه رموێت : (پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم)له گه ڵ چه ندين كه س له هاوه ڵانى هاتن به ره و بازاڕى (عكاظ) واته : (بازاڕه كه ىدۆڵى ى نه خله ) له و كاته دا شه يتانه كان ڕێگه ى ئاسمانه كانيان لێ گيرا بوو وه پريسكه و شاڵاوى ئاگريان تێده گرا، ئه وان گه ڕانه وه بۆ لاى كه سانى خۆيان و ووتيان: وامان لێكراوه كه نه توانين به رز ببينه وه و هه واڵى ئاسمانه كانمان پێ نه گات و شاڵاوى ئاگرمان تێ ده گيرێت ، ئه وانيش ووتيان: ئه مه ى واى له ئێوه كردووه كه نه توانن بچن بۆ ئاسمان و گوێ بگرن، دياره شتێك ڕووى داوه بڕۆن بگه ڕێن به ڕۆژهه ڵات و ڕۆژئاواى زه ويدا بڕوانن و بزانن ئه م شته چى يه واى لێكردوون هه واڵى ئاسمانتان لێ قه ده غه بكرێت؟ ئه وانيش ڕۆيشتن به ڕۆژئاوا و ڕۆژهه ڵاتى زه ويدا تا بزانن ئه وه ى كه ڕێگره بۆيان

    له زانينى هه واڵى ئاسمان چى يه ؟ ئه و تاقمه به ڕێكه وتن به ره و دۆڵى توهامه و به ره و لاى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) وه لاى دۆڵى (نه خله ) پآى گه يشتن كاتێك به ره و بازاڕى (عكاظ) ده ڕۆيشت، پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له وێ نوێژى به يانى به هاوه ڵانى ده كرد، جنۆكه كان كه قورئانه كه يان به ر گوێ كه وت وه ستان و گوێيان بۆ گرت و ووتيان: وه ڵاهى ئا ئه مه يه كه واى لێى كردووين نه توانين گوێ بگرين له هه واڵى ئاسمان، ئاله و

    كاته دا گه ڕانه وه بۆلاى خزمانيان و هه واڵى ئه وه يان پێ گه ياندن ووتيان: ئه ى خزمان ئێمه گوێمان له قورئانێكى سه رسوڕهێنه ر بوو كه خه ڵكان ڕێنمويى ده كات بۆ ڕاستى و ئێمه باوه ڕمان پێ هێناوه و به هيچ جۆرێ هاوتا بۆ خواى خۆمان بڕيار ناده ين ((ئه فه رموێت))

    ئينجا خواى گه وره سوره تى (جن)ى هێنايه خواره وه : (قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآَنًا عَجَبًا ) (الجن: ١ )(٣) ئه وانه ى كه هاتنه لاى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) وه كو تاقمى جنۆكه حه وت كه س يان نۆ كه س بوون له هه ره پاڵه وان و به توانا و ژيره كانى(جن) .

    ئيبن و مه سعود (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت: ( جنۆكه كان دابازينه سه ر پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) كاتێ كه قورئانى ده خوێند ) (٤) . له ڕيوايه تێكى تردا ده فه رموێت: ( كاتێ پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) نوێژى عيشاى ده كرد له دۆڵى نه خله ) جنۆكه كانكه قورئانيان به ر گوێ كه وت ووتيان: بێده نگ بن وه هه موويان نۆ كه س بوون يه كێكيان ناوى (زوبه ع)بوو، ئنجا خواى گه وره ئه و ئايه ته ى دابه زاند كه (ئه فه رموێت): (وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقُرْآَنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِيَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِمْ مُنْذِرِينَ) (الأحقاف: ٢٩)(٥) .له ڕيوايه تێكى تردا ئيبن و عه باس (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت: ( ئه وانه حه وت كه س بوون له جنۆكه كانى (نصيبين)(كه شارێكه له سوريا) پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) ئه و حه وت كه سه ى كرد به نێراوى خۆى بۆ گه ياندنى ئيسلام به جنۆكه كانى خزمانى خۆيان) (٦)، وه هه ر له و شه وه وه به شدار بوون، دياره ئه و كۆمه ڵه جنۆكه يه كه هاتونه ته خزمه تى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) و گوێيان لێ گرتووه يه كه م جار نه يبينيون وه هه ستيشى پێ نه كردوه كه ئه وان هاتوون و له نزيكى يه وه وه ستاون و گوێيان له قورئانه كه ى گرتووه ، بۆيه مه سروق قوتابى ئيبن مه سعود ده فه رموێت: ( پرسيارم كرد له ئيبن مه سعود ووتم : كێ پێغه مبه رى(صلی الله علیه وسلم) ئاگادار كرده وه له جنۆكه كان له و شه وه دا كه ئه وان هاتن و گوێيان له قورئان خوێندنه كه ى گرت ؟

    ئيبن و مه سعود فه رمووى: دارێكى (السمر) پێغه مبه رى (صلی الله علیه وسلم)ى لێ ئاگاداركردنه وه ) (٧) و هاتنى نوێنه رانى جنۆكه بۆلاى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) هه ر ئه م جاره نه بووه به ڵكو چه ندين جار بووه و ژماره يان جيا جيا بووه كه هاتونه ته خزمه ت سه روه رى پێغه مبه ران(عليهم الصلاة والسلام) بۆ ئه وه ى په يامى ئيسلاميان پێ بگه يه نێت تا ئه واني بيگه يه نه جنۆكه و كه سانى خۆيان .

    (عه لقه مه )(رحمه الله) (ئه فه رموێت) : (پرسيارم له ئيبن و مه سعود كرد ووتم : كێ له ئێوه له گه ڵ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    دا بوو له شه وى جنۆكه كه دا؟ فه رمووى : كه س له ئێمه له و شه وه دا له گه ڵى نه بووين به ڵكوئێمه له گه ڵ پێغه مبه ردا (صلی الله علیه وسلم)بووين شه وێكيان نه مان بينيه وه و به دوايدا گه ڕاين له دۆڵ و شيوه كاندا ووتمان كوژراوه و فڕێنراوه و شتى به رامبه ر كراوه ، خراپترين شه وێكمان به سه ربرد كاتێ به يانيمان به سه ردا هات بينيمان لاى (حراء) ه وه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ده گه ڕايه وه پێمان ووت: ئه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)گه ڕاين به دواتا و نه مان دۆزيته وه خراپترين شه ومان به سه ربرد، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)فه رمووى: (نوێنه رى جنۆكه كان ئه مشه و هات بۆ لام ڕۆيشتم قورئانم به سه ردا خوێندنه وه ) له ڕيوايه تێكى تردا فه رمووى : (( بتُ الليلة اقرأ على الجن رفقاء بـ ((الجحون))(٨) واته : ئه م شه وم به سه ر برد له هاوڕێيوتى (الجن) دا له (حجون) قورئانم به سه ر دا خوێندن . وه هه روه ها ده فه رموێت: پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ئێمه ى برد و شوێنى دانيشتن و جێى ئاگر كردنه وه كه يانى نيشان داين وه ئه وانيش له و كاته دا داواى خواردنىان له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)كرد بوو پێغه مبه ريش(صلی الله علیه وسلم) به وانى فه رموو: هه موو ئێسكێك كه ناوى خواى له سه ر هێنرابێت ئه بێت به پارچه گۆشتێكى قه ڵه و و ده كه وێته ده ستى ئێوه ، وه هه موو ته پاڵه يه كى ئاژه ڵى موسوڵمانان ده بێت به له وه ڕ بۆ ئاژه ڵه كانتان بۆيه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)فه رمووى: به پاشه رۆى ئاژه ڵ و ئێسقان خۆتان پاك مه كه نه وه چونكه ئه وانه خواردنى برا جنۆكه كانتانه .... ) ٩) .وه پێ ده چێت كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)له و شه وه دا سوره تى (الرحمن)ى به سه ر ئه و جنۆكانه داخوێندبێته وه . له جابيره وه (ڕه زای خوای لێبێت)ده فه رموێت :

    (پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) هاته ده رێ بۆلاى هاوه ڵانى و سوره تى (الرحمن)ى به سه رياندا خوێند له سه ره تا وه تا كۆتايى و ئه وان هه ر بێ ده نگ بوون ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى: ((لقد قراتها على الجن ليلة الجن، فكانوا احسن مردوا منكم كنت كلما اتيت على قوله ( فباى آلاء ربكما تكذبان ) قالوا : لابشىء من نعمك ربنا نكذب فلك الحمد) واته : ئه م سوره ته م خوێنده وه به سه ر جنۆكه كاندا، و جنۆكه كان له ئێوه چاكتر وه ڵاميان دايه وه ومن هه ركاتێ بگه يشتمايه ته (فَبِأَيِّ آَلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ )(الرحمن: ١٣) (ده يان ووت : ئێمه هيچ شتێك له نيعمه ته كانى تۆى په روه ردگار به درۆ ناخه ينه وه و سوپاس بۆ تۆ ) (١٠). وه هه روه ها نوێنه رانى جنۆكه تاقم تاقم وه كو ووترا دواى ئه م به سه رهاتانه هاتوونه ته خزمه ت پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بۆ ئه وه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ئاينى خوا كه بۆ جنۆكه و مرۆڤه پێيان بگه يه نێت وه جێ ى خۆشيه تى كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) پێيان بگيه نێت وه كو خواى گه وره ده فه رموێت:( تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا )(الفرقان: ١). وه

    هه روه ها ده فه رموێت: (وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ )(الأنبياء: ١٠٧) واته : بۆ هه موو جيهانه كانى مرۆڤ و جنۆكه : وه هه روه ها ده فه رموێت:( وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ )( سبأ: ٢٨) ، وه ئه مه ش تايبه تمه ندێكه له تايبه تمه نديه كانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) كه خواى گه وره پآى به خشيوه و نه ى به خشيوه به هيچ كه س له پێغه مبه رانى پێش خۆى .

    له جابير و ئه بو هوره يره وه (رضي الله عنهما) ده فه رموون: (پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى: (اعطيت خمساً لم يعطهن احد قبلى كان كل نبى يبعث الى قومه خاصة ، و ارسلت الى الخلق كافة ..... و ختم بي النبيون) .واته : پێنج شتم پێ به خشراوه كه نه به خشراوه به هيچ كه سێ له پێغه مبه رانى پێش خۆم ئه وان بۆ لاى كه سانى تايبه تى خۆيان ده نێرران به ڵام من نێرراوم بۆلاى هه موو دروست كراوه كانى خوا.... وه پێغه مبه رايه تيشم پێ كۆتايى هاتووه ) (١١). به م شێوه يه دواى گه ڕانه وه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) له طائيف، ئه وه بوو خواى گه وره كه سى ڕێنمويى نه كرد له خه ڵكى طائيف له و كاته دا، به ڵام چاكترين نوێنه رانى جنۆكه ى ڕێنمويى كرد و سه فه ره كه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بووه مايه ى ڕێنمويى كردنى جنۆكه و گه ياندنى ئيسلام پێيان . وه پێويسته بزانين گه ڕانه وه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بۆ مه ككه له ژێر په نادانى يه كێك له سه ركرده كانى قوڕه يشدا بۆ ناو مه ككه چونكه كه س بۆى نه بوو ڕێگه به پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بدات بێته وه ناو مه ككه له به ر ئه وه وه كو لێره دا باس ده كرێت داواى په نادانى له (مطعم كورِى عةدى) كرد تا په ناى بدات له قوڕه يش بۆ ئه وه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بتوانێت بگه ڕێته وه بۆ مه ككه ...

    ئيمامى ئه مه وى ( رحمه الله) له مه غازييه كه يدا ده فه رموێت: ( ئينجا پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئوره يقيگى نارد بۆلاى ئه خنه سى كوڕى شوره يق و داواى لێ كرد بۆ ئه وه ى په ناى بدات) ئه خنه س ووتى:من هاوپه يمانى قوڕه يشم هاوپه يمان ناتوانێت په ناى كه س بدات به رانبه ر قوڕه يش، پاشان پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ناردى بۆلاى (سوهه يل) بۆ ئه وه ى په ناى بدات، ئه ويش ووتى ئێمه ى كوڕانى به نى عامر ناتوانين په ناى كه س بده ين، به رامبه ر كوڕانى كه عبى كوڕى لوئه ى، پاشان پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) ناردى بۆلاى مطعمى كوڕى عه دى بۆ ئه وه ى په ناى بدات ئه ويش ووتى: به ڵێ بچۆ به محمد (صلی الله علیه وسلم) بڵێ : بابێت، ئه ويش چوو پێ ى ڕاگه ياند و پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) هات و ئه و شه وه له ماڵى ئه وان مايه وه ، كه به ره به يان بووه وه خۆيى و شه ش يان حه وت كوڕه كه ى (مطعم) چوارده ورى پێغه مبه ريان (صلی الله علیه وسلم) گردت تا چووه لاى كه عبه و ته وافى كرد ، ئه وان پارێزگاريان لێ كرد و ئاگادارى قوڕه يشيان كرده وه كه كه س بۆى نى يه هيچ له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بكات يان ده ست بهينێته ڕآى، ئه بو سوفيان توڕه بوو چووه لاى (مطعم) ووتى: تۆ باوه ڕت پێ هێناوه يان په نات داوه ، مطعم ووتى:په نام داوه ، ووتى : حه قمان نى يه به سه ريه وه ، به و شێوه يه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ته وافى كرد و گه ڕايه وه به ره و ماڵه وه ) مطعم دواى ئه وه مرد، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئه م چاكه يه ى ئه و پياوه ى ، قه ت له ياد نه چوو ئه وه بوو كاتێ باسى حه فتا ده ست به سه ره كه ى جه نگى به در هاته پێش ئا له وێدا پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)فه رمووى: (لو كان مطعم بن عدي حيا و كلمني في هؤلاء النتنى لتركتهم له) واته : (گه ر مطعم زيندوو بوايه و قسه ى له گه ڵم بكردايه و تكاى ئازادكردنى بۆ ئه م ده ست به سه ره بۆگه نانه بكردايه هه ر هه موويانم بۆئازاد ده كرد) ، كه واته پێويسته موسوڵمانيش ئاوابێت هه تا به رامبه ر موشريكيش كه چاكه يه كى كردبێت به رامبه رى ده بێ به وه فا بێت وه كو پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) .


    Read More »

    19- هاتنی پیاو ماقوڵانی قوڕه‌یش بۆ لای ئه‌بوتالب له‌ سه‌ره‌مه‌رگدا


     

    ئيبن و ئيسحاق ده فه رموێت: ( كاتێ ئه بو طالب نه خۆش كه وت قوڕه يش پێيان گه يشت كه نه خۆشى يه كه ى سه خته هه ندێكيان له ناو خۆياندا به هه ندێكيان ووت: حه مزه و عومه ر موسوڵمان بوون ، وه ئاينه كه ى موحه مه د بڵاو بۆته وه به هۆزه كانى قوڕه يشدا، با هه موومان بچين بۆلاى ئه بو طالب بۆ ئه وه ى شتێكمان بۆ وه ربگرێت له و برازايه ى يان شتێكى بده ينێ وه ڵاهى ئه ترسين سبه ينێ سه روه ريمان له ده ست بچێت ) (أنظر: سيرة ابن هشام (٢/٢٧))، به م شێوه يه چوون بۆلاى ئه بو طالب بۆ ئه وه ى په يمانێك وه رگرن له پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) وه ڕێكه وتن نامه يه كى له گه ڵ ئه نجام بده ن به ئاماده بوونى ئه بو طالب كه له سه ره مه رگدا بوو به سه ر هاته كه هاوه لێ پايه به رز ئيبن و عه باس (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه و ده فه رموێت:( هه ندێك پياو ماقوڵانى قوڕه يش چوونه لاى ئه بوطالب : له وانه : عقبه ى كوڕى ڕه بيعه ، شه يبه ى كوڕى ڕه بيعه ، ئه بو جه هلى كوڕى هيشام، ئومه يه ى كوڕى خه له ف، ئه بو سوفيانى كوڕى حه رب، له گه ڵ هه ندێ له سه ركرده كانى تردا ووتيان:ئه ى ئه بوطالب : خۆت باش ده زانيت كه چه نده ڕێزى تۆمان لا گه وره يه تۆش وا نه خۆش كه وتويت و له سه ر جێگه داى و ئێمه ترساوين له وه ى كه له و نه خۆشيه دا تيا بچيت وه ده زانيت چى هه يه له نێوان ئێمه و برازاكه ت دا، بانگى بكه و شتێكمان بۆى لێ وه رگره ، وه شتێكيش له ئێمه وه رگره بۆ ئه و باوازمان لێ بێنێت و ئێمه ش وازى لێ بێنين و ئه و دووركه وێته وه له خۆمان و ئاينمان تا ئێمه ش دووركه وينه وه له خۆيى و ئاينه كه ى، ئه بو طالب ناردى به شوێن پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) دا و پێغه مبه ريش(صلی الله علیه وسلم)هات و پآى ووت: ئه ى برازا ئه مانه سه ركرده كانى هۆزو خزمانى خۆتن كۆبونه ته وه بۆ ئه وه ى

    شتێكت بده نێ (واته :داواكاريت چى يه ؟) پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى : ئه ى مامه ته نها يه ك شتم بده نێ ده بن به سه ركرده ى عه ره ب و وه عه جه ميش سه رانه يان پێ ده ده ن ئه گه ر ئه و ووشه يه بڵێن؟ ئه بو جه هليش به خۆشحاڵانه ووتى: ئه وه ده ووشه ش بۆ تۆ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى: بڵێن ( لااله الا الله) و واز بهێنن له و بتانه ى كه ده يپه رستن. موشريكه كان ده ستيان كرد به چه پڵه لێدان و ووتيان: ئه ى محمد ده ته وێت خواكان بكه يت به يه ك خوا ئه مه شتێكى زۆر سه يره ئيتر هه ندێكيان به هه ندێكيان ده ووت: وه ڵاهى ئه م پياوه هيچ شتێكتان پێ نادات له وه ى كه ئێوه ده تانه وێت بڕۆن وازى لێ بهێنن له سه ر ئاينى باوك و باپيرانتان به رده وام بن ، هه تا خواى گه وره يه كه لاى ده كاته وه له نێوان ئێوه و محمدا ئه نجا ڕۆيشتن ....) (أخرجه: أحمد (١/٢٧٧) و في (٢/٣٦٢) رقم (٢٠٠٨ ، ٣٤١٩)).

    وه هه روه ها ئيبن عه باس (ڕه زای خوای لێبێت)ده فه رموێت سوره تى : ( ص وَالْقُرْآَنِ ذِي الذِّكْرِ بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ )(ص: ١ - ٢) سه باره ت به و كۆڕو كۆمه ڵه له كاتى سه ره مه رگى ئه بوطالب دا هاته خوار كه ئه بو جه هل و كۆمه ڵه كه ى به رپه رچى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) يان دايه وه ...) أخرجه: الحاكم (٢/٤٣٢) و صححه على شرط مسلم و وافقه الذهبـي، والبيهقي في (الدلائل) ( ٢/٣٤٦))

    (ژیان نامه ی پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له قورئان و فه رمووده صه حیحه کاندا)


    Read More »

    18- مردنی خه‌دیجه‌ی كچی خوه‌یلد


     

    ئيبن و ئيسحاق ده فه رموێت:(خه ديجه و ئه بوطالب له يه ك ساڵدا مردن . به مردنى خه ديجه ناخۆشيه كانى له سه ر پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) زيادى كرد چونكه ياريده ده رێكى ڕاستگۆيانه بوو بۆ ئيسلام و بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ) (١).

    ئيمامى حاكم ده فه رموێت: (مردنى خه ديجه دواى ئه بوطالب بوو به سێ ڕۆژ ) (٢).

    به ڵام ئيبن وجه وزى ده فه رموێت: ((ئه بوطالب و خه ديجه مردن ماوه ى نێوانيان ته نها مانگێك و پێنج ڕۆژبوو ناڕحه تى وموسيبه ت زۆر سه خت بوو له سه ر پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) تا ناچار بو ته نها له ماڵه وه بێت و نه يه ته ده رێ وه قوڕه يش ئه وه ى كه نه يان ده وێرا پێشتر بيكه ن به رامبه رى له وه به دواوه ئه نجاميان دا)) (٣)،

    بۆيه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ده فه رموێت: ((مازالت قريش كاعة حتى توفى ابو طالب)) واته : (قوڕه يش هه مويان ترسنۆك بوون به رامبه رم تاكو ئه بوطالب مرد)(٤).

    خه ديجه ى خێزانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ماوه يه كى زۆر ژيانى له گه ڵ پێغه مبه ر دا (صلی الله علیه وسلم) بردۆته سه ر وهيچ ژنێكى به سه ردا نه هێناوه ، وه هه موو مناڵه كانى ته نها له وئافره ته به ڕێزه يه ، بێ گومان زۆر به چاكه باسى ده كرد، وه له چاكێتى دا خواى گه وره پله ى تايبه تى بۆ داناوه ، له ئه بوهوره يره وه (ڕه زای خوای لێبێت)ده فه رموێت: (جبريل عليه السلام ) هات بۆلاى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) وه فه رمووى ئه ى موحه مه د ئه وه خه ديجه يه دێت بۆ ئێره قاپێكى پێه خواردنى تيايه (يان ئاو) ئه گه ر هات بۆ لات سه لامى پێبگه يه نه له لايه ن خواوه وه لايه ن منيشه وه (واته :خوا سه لام له خه ديجه ده كات وه سه لامى منيشى پێ بگه يه نه ) وه مژده شى به رێ به كۆشكێك له به هه شتدا كه ناڕه حه تى و غه لبه غه ڵبى تيانى يه ) (٥)، خه ديجه ش له وه ڵامدا فه رمووى : (خواى گه وره سه لامه و سه لاميش له جبريل بێت وه سه لام وڕحمه ت وبه ره كه ت له تۆش بێت ئه ى پێغه مبه رى خوا) (٦)، هه روه ها خه ديجه (رچى الله عنها) يه كێكه له هه ره ئافره ته به ڕێزه كانى ئه هلى به هه شت له دونيادا.

    له ئيبن عه باسه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت: (پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) چوار هێڵى كێشا له زه ويداو ئنجا فه رموى ئه زانن ئه م چوار هێڵه چين؟ ووتمان : خواو و پێغه مبه رى خوا باشتر ده زانن . فه رمووى: ((افضل نساء اهل الجنة خديجة بنت خويلد، و فاطمة بنت محمد، و مريم بنت عمران، و اسية بنت مزاحم امراءة فرعون)) واته : (چاكترين ئافره تانى ئه هلى به هه شت خه ديجه ى كچى خوه يلد و فاتيمه ى كچى محمد ومه ريه مى كچى عمران و ئاسياى كچى مزاحمى ژنى فرعه ونه ) (٧) .

    بێگومان پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) هه رگيز باسى خه ديجه ى فه رامۆش نه كردووه و له يادى نه چووه و زۆر جاريش لاى عائيشه گێڕاويه تى يه وه ، عائيشه (رضى الله عنها ) ده فه رموێت: ((كاتێك پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) باسى خه ديجه ى بكردايه زۆر به چاكى باسى ده كرد ، منيش ڕۆژێك توڕه بووم له و قسه يه ووتم : ئه وه ئه وه نده بۆ باسى ده كه يت ئافره تێكى لێو سورى پير بوو خواى گه وره له وه چاكترى پێ به خشيويت، پێغه مبه ريش (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى : ((أبدلني الله خيراً منها؟ قد آمن بي إذ كفر بي الناس، وصدقني إذ كذبني الناس، و واستني بمالها إذ حرمني الناس، و رزقني الله أولادها و حرمني أولاد الناس)) واته : خواى گه وره له وه چاكترى پێ به خشيوم؟ باوه ڕى پێ هێنام كاتێ هه موو خه ڵكان باوه ڕيان پێ نه هێنام و به ڕاستى خستمه وه كاتێ هه موو خه ڵكان به درۆيان خستمه وه ، به ماڵ و به نه فسى خۆى پشگيرى كردم كاتێ خه ڵكان دژم وه ستان وه خواى گه وره له و مناڵى پێ به خشيم وه له هيچ ژنێكى تر مناڵى پێ نه به خشيم) (٨)، هه روه ها پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) وه ك ڕێزگرتنێك له خه ديجه ڕێزى له خزم و دۆسته كانيشى ده گرت له دواى مردنى ..

    عائيشه (رضى الله عنها) ده فه رمووێت :(دڵپيس نه بووم به رامبه ر به يه كێ له خێزانه كانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئه وه نده ى كه دڵپيس بووم به رامبه ر به خه ديجه هه رچه نده نه شم دى بوو له ژيانمدا، به ڵام له به ر ئه وه ى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) زۆر جار باسى ده كرد وه هه ندێ جار ئه گه ر مه ڕى سه ر بڕيايه پارچه پارچه ى ده كرد و ده ينارد بۆ هاوڕێكانى خه ديجه وه هه ندێ جاريش پێم ده ووت: ده ڵێ ى ئافره ت نى يه له سه ر دنيادا ته نها خه ديجه نه بێت؟، پێغه مبه ريش (صلی الله علیه وسلم) ده يفه رموو ((خه ديجه ئاوهابوو ئاوهابوو وه هه تا مناڵيشم لێ ى هه بوو)(٩).

    دواى مردنى خه ديجه ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) عائيشه ى كچى ئه بوبه كرى ماره كرد وه نه يگوێزايه وه ، به ڵام سه وده ى كچى زه معه ى ماره كردو له وێ گوێزايه وه پێش ئه وه ى عائيشه بهێنێت، وه خواى گه وره سێ جار عائيشه ى نيشانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) دا وه له خه ودا له پێش ماره كردنى يه وه فريشته يه ك له پارچه يه ك ئاوريشمدا هێناويه تى بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) .

    خاتوو عائشه ده فه رموێت: (پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) پێ ى ووتم: ((اريتك في المنام ثلاث ليال، جاءني بك الملك في سرقة من حرير، فيقول : هذه امراتك فاكشف عن وجهك (الثوب)) فاذا انت هي، فاقول : ان يك هذا من عندالله يمضه)) واته :تۆم بينى له خه و دا سێ شه و و فريشته يه ك تۆى ده هێنا بۆ لام له ناو پارچه ئاورێشمێكدا و ده يووت:ئا ئه مه خێزانه كه ته ، منيش ئاوريشمه كه م به سه ر ده م و چاوته وه لا ده برد و ته ماشام ده كرد تۆ بويت، منيش ده مووت:ئه گه ر ئا ئه مه لاى خواوه بێت ده ى هێنێته دى)(١٠)

    (١) أنظر: سيرة ابن هشام (٢/٢٦)، و الطبري في (التأريخ) ( ٢/٣٤٣).

    (٢) أنظر: ابن سعد في (الطبقات) (٨/١٨).

    (٣) أنظر: المنتظم لابن الجوزي (٣/١١).

    (٤) أخرجه: الحاكم (٢/٦٢٢) و صححه على شرط مسلم و وافقه الذهبـي ، و قال الشيخ الألباني في (صحيح السيرة ) ( ٣١): إسناده جيد.

    (٥) أخرجه: البخاري (٣٨٢٠)، و مسلم (٦٢٢٣)، و أحمد في (المسند) ( ٢/٢٣١) و في (الفضائل )(١٥٨٨) و قال محققه: إسناده صحيح، و ابن أبي شيبة( ١٢/١٣٣)، و الحاكم (٣/١٨٥) و صححه و وافقه الذهبـي، و الطبراني في (الكبير)( ٢٣/١٠)، و ابن حبان (٧٠٠٩) و قال محققه: إسناده صحيح على شرط الشيخين.

    (٦) أخرجه: النسائي في (الكبرى) ( ٨٣٥٩)، و قال الشيخ مقبل في (الصحيح المسند مما ليس في الصحيحين )

    ( ١١٦): حديث حسن.

    (٧) أخرجه: أحمد في (المسند) ( ١/٢٩٣) (٢٦٦٨) وقال محققه : اسناده صحيح ، و في (الفضائل ) (٢٥٠)، و النسائي في (الكبرى ) (٨٣٦٤)، و الطحاوي في (مشكل الآثار) (١٤٨)، و أبو يعلى (٢٧٢٢ )، و الطبراني في (الكبير ) ( ١١٩٢٨)، و ابن حبان (٧٠١٠) و قال محققه: إسناده صحيح ، و قال الحافظ في (الفتح) ( ٦/٥٨٣): إسناده صحيح .

    (ژیان نامه ی پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له قورئان و فه رمووده صه حیحه کاندا)


    Read More »

    20- مردنی أبوطالب


     

    ئه بو طالب يه كێك بوو له هه ره دڵسۆزانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)، وه به رده وام په ناى پێغه مبه رى (صلی الله علیه وسلم) ده دا و پارێزگارى لێ ده كرد و به هه موو جۆرێك پشت و په ناى ده گرت، به ڵام ئه بو طالب سه ر ڕاى ئه م هه مووه باوه ڕى به په يامى پێغه مبه رى (صلی الله علیه وسلم) نه بوو وه به هيچ جۆرێكيش دژايه تى پێغه مبه رى (صلی الله علیه وسلم) نه ده كرد و به درۆشى نه ده خسته وه به ڵكو له هه موو جێ يه ك، باسى خۆى و هاوه ڵانى وه ئاينه كه شى به چاكه ده كرد به ڵام بێ باوه ڕ بوو... له (حه به ى عه رنى) يه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت: (ئيمامى عه ليم بينى له سه ر مينبه ر پێده كه نى جارێكيان ئه وه نده پێكه نى كه قه ت نه مديوه ئه وه نده پێ بكه نێت ئه وه نده پێكه نى تادانه كانى ده ركه وت، فه رمووى : قسه يه كى ئه بوگالبم بيركه وته وه جارێك من و پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    له (بطن النخلة) نوێژمان ده كرد هات به ڕووماندا وبينى چۆن نوێژ ده كه ين و چى ده ڵێن وه دواى ته واوبوونى نوێژه كه مان پرسيارى لێكردين ووتى: ئه وه چى ده كه يت ئه ى برازاكه م ؟ پێغه مبه ريش (صلی الله علیه وسلم)

    بانگى كرد بۆلاى ئيسلام ، وه ئيسلامى پێ ڕاگه ياند، ئه بو طالب ووتى: ئه مه ى ئێوه ده يكه ن خراپ نى يه ئه وه يشى ده يڵێن هه ر خراپ نى يه ، به ڵام وه ڵاهى هه رگيزاو هه رگيز دوامه وه به رز نابێته وه به سه رسه رم دا، ئه فه رموێت: له و قسه يه ى ئه بوطالب بوو كه زۆر پێكه نيم هات سه يرم لێ ده هات كه ئه و قسه يه ى كرد)(١).

    پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) له سه ره مه رگى ئه بو طاليبدا زۆر به دڵسۆزانه داواى لێكرد بۆ ئه وه ى شايه تمان بهێنێت و به ر شه فاعه تى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بكه وێت و به به هه شت شاد بێت، به ڵام هه ر باوه ڕى نه هێنا .... ئه م به سه ر هاته ش موسه يه بى كوڕى حه زن(ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه و ده فه رموێت: (( له كاتى سه ره مه رگى ئه بو طالب دا پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) هات بۆلاى و بينى ئه بوجه هلى لايه له گه ڵ عه بدوڵاى كوڕى موغيره ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) پێى فه رموو: ((يا عم انك اعظمهم على حقاً و احسنهم عندى يداً و لأنت اعظم حقاً على من والدي

    قل :لااله الا الله

    اشهد لك بها عند الله (فى رواية الحاكم)

    فقل كلمة تجب لك على بها الشفاعة يوم القيامة قل : لا اله الا الله)).

    واته : ئه ى مامه تۆ له هه موو كه س زياتر مافت به سه ر منه وه و هه يه له هه موويان چاكتر بووى بۆم تۆ زياتر له دايك و باوكم مافت هه يه به سه رمه وه بڵێ (لا اله الا الله)

    ئه و ووشه يه بڵێ تا تكاكردن بۆت له سه رم پێ ويست بێت، ئه بو جه هل و عه بدوڵا ڕوويان كرده ئه بو طالب و پێيان ووت: ئه ى ئه بو طالب ئايا ده ته وێت واز له ئاينى (عبد المطلب) بێنيت، پێغه مبه ريش (صلی الله علیه وسلم)

    به رده وام ئه م ووشه يه ى ده دا به گوێى دا، و ئه وانيش به رده وام ئه و ووشه يه ى خۆيان ده دايه وه به گوێى دا تا دوا ووشه ى ئه بو طالب ئه وه بوو كه ووشه كه ى ئه وانى دووباره كرده وه ) (٢).

    له ڕيوايه تێكى تردا : (ئه بو طالب ووتى: ئه گه ر له به ر ئه وه نه بێت كه قوڕه يش بيكه ن به عه يبه بۆم وبڵێن :له ترسى مردن ئه و ووشه يه ى ووتوه ئه گينا له به ر دڵى تۆ ده م ووت: به ڵام (انا على ملة عبد المطلب) واته : من له سه ر ئاينى (عبدالمطلب)م ئه وه بوو مردوو ڕازى نه بوو كه بڵێ (لااله الا الله) و پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    فه رمووى ((اما والله لاستغفرن لك مالم انه عنك)) واته : به ڵام وه ڵاهى داواى لێخوش بوونت بۆ ده كه م تا خوا ئه و كاره م لێ قه ده غه ده كات و ڕێگه م پێ نادات ( (٣).

    له ڕيوايه تێك دا ئه فه رموێت: (پێ ى ووت: خوا لێت خۆش بێت به رده وام داواى لێ خۆش بوونت بۆ ده كه م لاى خوا تا خوا نه هيم لێ ده كات .موسوڵمانانيش كه وتنه داواى لێ خۆش بوون بۆ مردوانيان كه به موشريكى مردبوون ) (٤). ئينجا خواى گه وره ئه و ئايه ته ى دابه زاند كه ده فه رموێت: (مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آَمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَى مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ )(التوبة: ١١٣-١١٤) خواى گه وره ڕونى كرده وه كه هه رگيزاو هه رگيز بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    و بۆ خاوه ن باوه ڕان نى يه داواى لێ خۆش بوون بكه ن بۆ هاوبه ش په يدا كاران، ئه گه ر خزمانيشيان بن دواى ئه وه ى بۆيان ده ركه وت كه ئه وانه ئه هلى دۆزه خن وه ئه فه رموێت : ئايه ته ش سه باره ت به ئه بوطاليب دابه زى كه ده فه رموێت: (إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ )(القصص: ٥٦) . ئه بو طالب به م شێوه يه مرد و شايه تمانيشى نه هێنا به تاك و ته نهايى خوا، ئه بو طالب ده بێ دواى مردنى كێ بيشارێته وه ،چونكه ته نها ئيمامى عه لى لێره يه و جه عفه رى براى له حه به شه يه .

    ئيمامى عه لى (ڕه زای خوای لێبێت) خۆى بۆمان ده گێڕێته وه و ده فه رموێت:(كاتێ ئه بو طالب مرد هاتم بۆلاى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    وپێم ووت: مامه پيره گومڕاكه ت مرد كێ بيشارێته وه ؟ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    فه رمووى (بڕۆ بيشاره وه و هيچ مه كه تا دێيته وه بۆلام . منيش ووتم : له سه ر هاوتا بڕياردان مردووه ؟ فه رمووى : بڕۆ بيشاره وه ، ئنجا ڕۆيشتم شاردمه وه و هاتمه وه بۆ لاى و پێى ووتم: بڕۆ خۆت بشۆره و هيچ نه كه يت تا دێيته وه لام، منيش چووم خۆم شت و هيچم نه كرد تا هاتمه وه بۆلاى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) ئنجا هه ندێ دوعاى بۆ كردمكه له لام خۆشه ويستر بوو له ووشتره سوور و ڕه شه قه ڵه وه كان) (٥) . له پاداشتى ئه و هه موو چاكه يه ى ئه بو طالب كه كردى سه باره ت به پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له به رگرى و به گژدا چوونه وه ى كافرانى قوڕه يش و دوژمنكاريه كانيان به رامبه ر به پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) وه سه ره ڕاى شيعره جوانه كه ى كه به ناوبانگه به (القصيدة اللامية) كه له مه دحى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) دا دايناوه و له شيعره كاندا به خراپه باسى هاوبه ش په يداكاره كان ده كات وه لايه نى چاكه ى موسوڵمانان باس ده كات، وه دووپاتى ده كاته وه كه محمد ڕاستگۆيه و هه رگيز درۆى نه كردووه ، بۆيه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) تكاى بۆ ده كات له ڕۆژى قيامه ت دا كه سزاكه ى له سه ر سوك بكرێت:(عه بباسى كوڕى عبدالمطلب براى ئه بو طالب به پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) ى ووت: ئايا هيچ سودێكت به ئه بو طالب گه ياندووه چونكه ئه و يارمه تى ده دايت و توڕه ده بوو له پێناوى تۆدا؟ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    فه رمووى: (نعم وجدته فى غمرات من النار فأخرجته الى ضحضاح من النار) واته : به ڵێ دۆزيمه وه له ناوه ڕاستى دۆزه خ دا بوو من ده رم هێنا بۆلاى ته نكاييى و قه راغى ئاگرى دۆزه خ ... )(٦) .

    له ڕيوايه تێكى تردا ده فه رموێت: ([لعله تنفعه شفاعتي يوم القيامة فيجعل في ضحضاح من النار يبلغ كعبيه يغلى منه دماغه (ولولا أنا لكان في الدرك الأسفل من النار)(٧) ] (٨) واته : به ڵكو تكاكردنى من له ڕۆژى قيامه ت دا سودى پێ بگه يه نێت وبكرێته پارچه يه ك ئاگر كه تا قوله پێ ده گرێته وه وده ماغى ده كوڵێنێت، وه ئه گه ر من نه بومايه له قوڵايى دۆزه خدا ده بوو، له پاداشتى ئه و هه موو چاكه يه ى كه كردى به رامبه ر به پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    .سوكترين سزا ده درێت له ناو خه ڵكانى دۆزه خدا. هه ر له ئيبن و عه بباسه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    فه رمويه تى: (( ان اهون أهل النار عذابا ابا طالب و هو منتعل بنعلين يغلي منهما دماغه)) واته : (سوكترين سزا دراوى ناو دۆزه خ ئه بو گليبه كه دوو نه على ئاگرينى به قاچ دا كراوه وو ده ماغى ده كوڵێنێت ... ) (٩) .

    (١) أخرجه: أحمد (١/٩٩) (٧٧٦) وقال محققه : اسناده ضعيف ، و أبو يعلى (٤٤٧)، و البزار (٧٥١) ، والطيالسي (١٨٨) ، قال الهيثمي في (المجمع) (٩/١٠٢): رواه الطبراني في الأوسط و إسناده حسن.

    (٢) أخرجه: البخاري (١٣١٠، ٣١٦٠ ، ٤٧٧٢،٣٨٨٤ )، و مسلم (٢٤)، و النسائي (٤/٩٠) (٢٠٣٤)، و أحمد (٥/٤٣٣) ، و الحاكم (٢/٣٣٦) و صححه و وافقه الذهبـي، و البيهقي في (الدلائل) ( ٢/٣٤٢)، و الطبراني في (الكبير) (٢٠/٢٨٨).

    (٣) أخرجه: أحمد (٢/٣٣٤) (٩٦١٠) وقال محققه :اسناده صحيح على شرط مسلم ، و الترمذي (٣١٨٨)، و ابن حبان (٦٢٧٠) و قال محققه: صحيح، و صححه الشيخ الألباني في (صحيح الترمذي) (٢٥٤٨).

    (٤) أخرجه: الحاكم (٢/٣٣٥) و صححه و وافقه الذهبـي .

    (٥) أخرجه: النسائي (١/١١٠ ، ٤/٧٩) ، و أبو داود (٣٢١٤) ، و عبدالرزاق (٩٩٣٦)، و أحمد (١/١٣٠) (٧٥٩،٨٠٧،١٠٧٤) و قال محققه الأرناؤوط: إسناده ضعيف، والطياليسي (١٢٠) ، و ابن أبي شيبة

    ( ٣/٣٤٧) ، و البيهقي (١/٣٠٤-٣٠٥) و ضعفه في (الدلائل) ( ٤/٣٤٨)، و صححه الشيخ الألباني في (صحيح النسائي) (١٨٤ ، ١٨٩٥) و في (السلسلة الصحيحة ) ( ١٦١) و في (أحكام الجنائز) (١٦٩) مسألة الدفن و توابعه.

    (٦) أخرجه: مسلم في (الصحيح )(٥١٠).

    (٧) أخرجه: البخاري (٣٨٨٥ )، و مسلم (٥١١)، و أحمد (٣/٩)، و البيهقي في (الدلائل) (٢/٣٤٧)، و ابن حبان (٦٢٧١) و قال محققه: صحيح.

    (٨) أخرجه: البخاري (٣٨٨٣)، و مسلم (٥٠٩)، و الحميدي (٤٦٠)، وأحمد في (المسند)(١/٢٠٦) و في (فضائل الصحابة )(١٧٥٨)، و عبدالرزاق (٩٩٣٩)، و أبو عوانة ( ١/٩٦).

    (٩) أخرجه: مسلم ( ٥١٥).

    (ژیان نامه ی پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له قورئان و فه رمووده صه حیحه کاندا)


    Read More »

    7- مردنی دایكی پێغه‌مبه‌ری خوا و گرتنه‌ ئه‌ستۆی له‌لایه‌ن باپیریه‌وه‌


      

    ابن إسحاق ده فه رموێت: عه بدوڵاى كوڕى ئه بو به كر (ڕه زای خوای لێبێت) بۆى گێڕامه وه ( كه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) دايكى بردويه تى بۆ لاى خاڵوانى له به نى نه جاڕ بۆ سه ردانى شارى مه دينه له كاتى گه ڕانه وه يان دا بۆ شارى مه ككه له (ئيبواء) كه ناوچه يه كه له نيوان مه ككه و مه دينه ، له وێدا دايكى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) مردو و له وكاته دا ته مه نى شه ش ساڵان بوو). له ڕيوايه تى تردا هاتووه كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)

    له گه ڵ ئوم ئه يمه ن وه له گه ڵ خزمه تكاره كه يدا گه ڕاوه ته وه بۆ شارى مه ككه )( أنظر: سيرة ابن هشام (١/٢١٧) و قال محققاه : إسناده ضعيف لإعضاله ، و أخرجه ابن سعد في (الطبقات) ( ١/٩٣)) . دواى ئه وه ى دايكيان له وێ ناشت پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) (صلی الله علیه وسلم) له ساڵى ( ڕزگاركردنى شارى مه ككه دا ) سه ردانى گۆڕى دايكى له و جێگه يه دا كرد ، وه ك ئه بو هوره يره ده فه رموێت: پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) گه ڕايه وه و گه يشته (ئيبواء) له وێ ووشتره كه ى ڕاوه ستاند ، پاشان چووه لاى گۆڕێكى كۆن و زۆر گريا و كه س وه ك ڕێز نه چوو تا بزانێت بۆ ده گرى ته نها ئيمامى عومه ر نه بێت نزيك بووه وه لێ و پێ ى ووت: بۆچى ده گريت ئه ى پێغه مبه رى خوا تا ئێمه ش بگرين؟ فه رمووى : ( ئه مه گۆڕى ئامينه ى كچى وه هه به داوام كرد له خواى گه وره كه ڕێگه م بدات داواى لێخۆشبوونى بۆ بكه م ڕێگه ى نه دام دوايى داوام كرد سه ردانى گۆڕه كه ى بكه م خواى گه وره ڕێگه ى دام ) (أخرجه : أحمد

    ، و ابن أبي شيبة (٤/١٣٩)، والحاكم ( ١/٣٧٦ ) ، و البيهقي ( ٤/٧٦ ) ، و صححه الشيخ الألباني في (احكام الجنائز)(ص:٢٣٨)، وفي(صحيح السيرة)(ص:٢٣)، و(الأرواء)(٣/٢٥٥)).

    پاشان عبدالمطلب زۆر به جوانى پێغه مبه رى (صلی الله علیه وسلم) گرتبووه خۆى و زۆر به زه يى پياده هاته وه چونكه دايكى به و شێوه يه ڕۆى و باوكيشى پێشتر به و شێوه ه ڕۆى ئێستا بێ باوك ودايكه و هه رخۆى ته نهايه نه براى هه يه و نه خوشك. عبد المطلب زۆر ڕێزى لێ ده گرت و به جوانى سه رپه رشتى ده كرد. ئيبن ئيسحاق ده فه رموێت: ( عبدالمطلب گه وره ى قوڕه يش فه رشێكىتايبه تى هه بوو له ژێر سێبه رى ديوارى كه عبه دا و كوڕانى هه مووى به چوار ده وريدا له سه ر زه وى يه كه داده نيشتن ، پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) به منداڵى ده هات له سه ر فه رشه كه داده نيشت به ڵام كوڕانى عبدالمطلب دوريان ده خسته وه ، عبد المطلب ئه گه ر ئاگاى لێ بوايه و ده يووت: واز له كوڕه كه م بهێنن وه ڵاهى ئه م كوڕه م ده بێته كه سێكى زۆر گه وره ، پاشان ئه يهێناو له په نا خۆيدا له سه ر فه رشه كه داى ده ناو ڕێزى لێ ده گرت و به زه يى پيا ده هاته وه و ده ستى ده هێنا به پشتيداو زۆر خۆشحاڵ ده بوو به بينينى ڕوخسارى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) )( أنظر: سيرة ابن هشام( ١/٢١٧)، والبيهقي في( دلائل النبوة)( ٢/٢١)، و ابن سعد في (الطبقات)( ١/٩٤)).

    نمونه يه ك له خۆشه ويستى عبدالمطلب بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم):

    كه ندرى كوڕى سه عيد ده يگێرێته وه له باوكيه وه و ده ڵێت :( له نه فاميدا چوم بۆ حه ج و بينيم پياوێك زۆر په رۆشانه ده سوڕايه وه و ته وافى ده كرد به چوارده ورى كه عبه دا و ده يووت: ((رب ردّ إليّ راكبـي محمداً ردهُ ربي إليّ واصطنع عندي يداً)). واته : ئه ى په روه ردگار محمدى سوارچاكى خۆمم بۆ بگێڕه وه خوايه ئه م چاكه يه م له گه ڵدا بكه . منيش ووتم: ئه مه كێ يه ؟ ووتيان: ئه مه ( عبدالمطلبى كوڕى هاشم )ه ، هه ندێك ووشترى لێ وون بووه وكوڕێكى خۆى ناردووه به دوايدا و هێشتا نه گه ڕاوه ته وه كوڕه ش هه رگيز وا نه بووه دوابكه وێت بۆ هه ر ئيشێكى ناردبێ زوو هاتۆته وه ، وه ئه فه رموێت: ئه وه نده ى پێنه چوو پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم)

    په يدابوو ووشتره كانيشى په يدا كردبوو له گه ڵ خۆى هێنابوويه وه كه (عبدالمطلب ) بينى پێى ووت: ( يا بنيٌ لقد حزنت عليك كالمرأة حزناً لا يفارقْنى أبدا )( أخرجه: الطبراني في ( المعجم الكبير)( ٦/٦٤) و (٥٥٢٤)) .

    واته : كوڕم خه مێكم بۆ خواردى هه رگيز له بيرم ناچێته وه هه ر له دڵم دايه وه ك دايكێكى جگه رگۆشه چه ندخه مى مندالێ خۆى ده خوات به و شێوه يه منيش خه مى تۆم بوو.

    (ژیان نامه ی پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له قورئان و فه رمووده صه حیحه کاندا)


    Read More »

    34- نموونه‌ی سه‌رخستنی خوا بۆ پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی


     

    پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) بۆ جه نگێك ده رده چێت له ژێر دارێكدا ده خه وێت، هيچ شتێك به ئاگاى ناهێنێته وه ته نها هاوارى بێباوه ڕێك نه بێت .. شمشێره كه ى به ڕوويدا به رزكردۆته وه و ده ڵێت: ئێستا كێ هه يه به رگريت لێ بكات له من؟ پێغه مبه رى خۆشه ويست (صلی الله علیه وسلم) ده فه رموێت: خودا به رگريم لێ ده كات، بۆيه يه كسه ر شيره كه له ده ستى بێباوه ڕه كه ده كه وێته خواره وه و بێباوه ڕه كه ش ده كه وێته زه وی وبه م جۆره خوداى گه وره پێغه مبه ره كه ى (صلی الله علیه وسلم) ده پارێزێت(صحيح الجامع الصغير: ٢٢٤٣، وسلسلة الأحاديث الصحيحة: ٢٤٨٩) .

    ڕۆژێك پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ده چێت بۆلاى جوله كه كانى خه يبه رو له سێبه رى ديوارێكدا داده نيشێت، ئه وانيش پيلانى كوشتنى داده نێن، بۆيه يه كێكيان ده چێته سه ر ديواره كه و به ردێكى مه زن هه ڵده گرێ، كاتێك ويستى فڕێى بداته خواره وه خوداى گه وره فه رمان ده كاته پێغه مبه ره كه ى (صلی الله علیه وسلم) له جێگاى خۆى هه ڵده ستێت و به رده كه ى ده كه وێته سه ر زه وی و خوداى گه وره له مردن ده يپارێزێت. له گه ڵ هه موو ئه مانه شدا ئافره تێكى جوله كه ژه هر ده كاته ناو گۆشتى مه ڕێكه وه ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئاگاى له و ژه هره نابێت تاكو لێى ده خوات، بۆيه ژه هره كه كارى لێ ده كات، به رده وام كاريگه رى ئه و ژه هره له سه ری ده بێت تاكو به هۆى ئه وه وه كۆچى دوايى ده كات(رواه البخاري، وانظر: صحيح الجامع الصغير: ٧٩٢٩).

    ئه مه ى باسكرا حاڵى پێغه مبه رانى خودايه ، پێغه مبه رى وا هه بووه خوداى گه وره سه ركه وتنى به په له ى بۆ ناردووه و پێغه مبه رى واش هه بووه سه ركه وتنه كه ى دوا كه وتووه .


    Read More »