ئه‌جر و پاداشتی بڵاو كردنه‌وه‌ی ئه‌م جۆره بابه‌تانه له ده‌ست خۆتان مه‌ده‌ن
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه و سلم جیامان كردۆته‌وه بۆ 37 لاپه‌ره
تۆی خوێنه‌ری ئازیز ئه‌توانیت لاپه‌ره به لاپه‌ره خوێنه‌ری بیت بۆ ئه‌وه‌ی تیكه‌ڵی نه‌كه‌یت و به ئاسانی بچیته سه‌ر لاپه‌ره‌ی داهاتوو ئیمه وه‌كو ماڵپه‌ری شایسته زنجیره‌ی لاپه‌ره‌یمان داناوه بۆ ئه‌وه‌ی به ئاسانی بچیته سه‌ر لاپه‌ره‌كانی
كلیك له لاپه‌ره‌ی 1 بكه و ده‌ست پێ بكه
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
لە دوای کۆچی دوایی محەمەد موسڵمانان جیاواز بوون لەسەر ئەو کەسەی جێ نشینی بێت، کۆمەڵێک موسڵمانان کۆ بوونەوە لە سەقیفەی بەنی ساعدە، سەعدی کوڕی عەبادە خۆی پاڵاوت بۆ ئەو مەبەستە و پشتیوانان پشتگیریان کرد، لە ھەمان کاتدا عومەری کوری خەتاب ئەبوبەکری سدیقی دەستنیشانکرد بۆ ئەو مەبەستە کە بە پێی ئەوەی کە کۆچکردووەکان لە پێش ترن بۆ جێ نشینی، ئەمەش پشتگیری ھەموو موسڵمانانی لەسەر بوو کە لەویا کۆ بووبونەوە،
لە ھەمان کاتدا کۆمەڵێک لەو موسڵمانانەی کە لەو کاتەدا سەرگەرمی کفن و دفنی پێغەمبەر بوون دوایی ناڕازیبوون، سووربوون لەسەر ئەوەی عەلی کوڕی ئەبوتالیب جێ نشین بێت لەبەر ئەو نزیکایەتیەی ھەیەتی لەگەڵ پێغەمبەر،
دوای جێگیر بوونی دۆخەکە بۆ ئەبوبەکر، ئیشی کرد لەسەر پارستنی ئیسلام و دژایەتی کردنی ئەوانەی لە ئیسلام پاشگەز بوونەوە پاش کۆچی دوایی پێغەمبەر، و ھەروەھا ئەوانەی لەناوبرد کە بانگەوازی پێغەمبەرایتیان ئەکرد، ئەمەش ناسراوە بە شەڕی ڕەدە. وئەبوبەکر توانای دەوڵەتەکەی فراوان کرد بە ناردنی ھێزی سەربازی بۆ ناوچە جیاوازەکان. لە سەردەمی دووەم جێ نشیندا عومەری کوڕی خەتاب و تەنھا لە ماوەی دە ساڵدا وڵاتی نێوان دوو ڕووبار ووڵاتی فارس وشام و مصریان فەتح کرا ودەوڵەتی ڕاشدین دامەزرا.
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
لە ساڵی ١١ی کۆچی، محەمەد صلى الله عليه وسلم توشی تایەکی بەھێز بوو، وپێغەمبەر نوێژی بە موسڵمانان ئەکرد کاتێک نەخۆش بوو ١١ ڕۆژ و نەخۆشیەکەی قورس بوو، لە ڕۆژی دووشەممە ڕەیبعولئەوەلی ساڵی ١١ی کۆچی دا و لە تەمەنی ٦٣ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد کە ئەم بەروارەش بەرامبەرە لەگەڵ ٨ی حوزەیرانی ٦٣٢ز، لە ماڵی عائشە نێژرا لە تەنیشت مزگەوتی پێغەمبەر.
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
له بنه‌ما‌كانی ده‌وڵه‌ت:
ئه‌لف- به‌جێهێنانی به‌ندایه‌تیی ڕاست و دڵسۆزانه بۆ خوا ئیسلام بازدان و گۆڕانكارییه‌كی قوڵ و ته‌واوی له جیهانی عه‌قیده‌و بیروباوه‌ڕدا هێنایه كایه‌وه، ئیتر هیچ بوارێك نه بۆ په‌رستنی بت و ئه‌ستێره‌و خه‌یاڵ و ئه‌ندێشه‌كان مانه‌وه، وه نه بۆ مامه‌ڵه‌و به‌كارهێنانی جادووگه‌ری و فاڵچێتی و نوشته‌كاری و هه‌ڵواسین و باو‌ه‌ڕ بوون به خورافات و ئه‌فسانه‌كان، به‌ڵكوو دانیشتوانی ده‌وڵه‌ت له بینش و به‌ندایه‌تی و سلوك و هه‌ڵس و كه‌وتیاندا ڕووه‌و په‌رستی خوای تاك و ته‌نها هه‌نگاویان نا، خوا تاك و ته‌نهاو بێ هاوتایه: وإلهكم إله واحد (البقرة: من الآية١٦٣) ئه‌و زاته: لا تدركه الأبصار وهو يدرك الأبصار (الأنعام: من الآية١٠٣) ناچوێت به هیچ كام له دروستكراوه‌كانی خۆی، خۆی وه‌سفی خۆی كردووه به سیفاته‌كانی بیستن و بینین و زانست و ژیان و جگه له‌وانیش كه له كیتاب و سوننه‌تدا هاتوون، به‌ڵام ئه‌م سیفاتانه هاوشێوه‌ی سیفاتی دروستكراوه‌كانی نین، به‌ڵكوو ئێمه به‌و شێوه باوه‌ڕمان پێیه‌تی كه له كیتاب و سوننه‌تدا هاتوون و چۆنیه‌تی و شێوازیان نازانین چۆنه ليس كمثله شيء وهو السميع البصير (الشورى: من الآية١١) .
ئیسلام كوده‌تایه‌كی ڕیشه‌یی له ژیانی تاك و كۆمه‌ڵدا به‌رپا كرد، به جۆرێك كه هه‌ڵس و كه‌وت و خو و نه‌ریتی خه‌ڵكی به ته‌واوی گۆڕی كه چه‌نده‌ها ساڵ و نه‌وه له دوای نه‌وه له‌سه‌ری گۆش كرابوون، پێوه‌رو فه‌رمانیان و تێڕوانیانی بۆ بوونه‌وه‌رو ژیان گۆڕی، هه‌روه‌ك بنه‌ماو بنكه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیشی به شێوه‌یه‌كی ڕۆشن گۆڕی، جا له ئه‌نجامی ئه‌مه‌دا وێنه‌و دیارده‌كان گۆڕانكاریان به‌سه‌ردا هات، دیارده جاهیلییه‌كان نه‌مان و كۆمه‌ڵێك دیارده‌و مه‌عالمی نۆێ ده‌ركه‌وتن، گۆڕانكاری و هه‌نگاوه‌كه ئێجگار گه‌وره بوو له نێوان سه‌رده‌می نه‌فامی و ئیسلامیدا، دوای وه‌رگرتنی ئیسلام مرۆڤه‌كان هه‌روا بێ مه‌به‌ست و به‌ره‌ڵا نه‌كرابوون له هه‌ڵس و كه‌وت و مامه‌ڵه‌و ژیانیاندا، به‌ڵكوو یاسایه‌كی ته‌واو و كۆمه‌ڵێك زه‌وابت و ڕاگری شه‌رعی هه‌موو ژیانیانی ڕاگیر كردبوو، له گه‌وره‌ترین وێستگه‌كانی ژیان تا شتانی بچووك و بچووكتر هه‌مووی یاساو بنه‌مای دروستی بۆ دانرا، هه‌ر له ئه‌خلاق و نه‌ریت و خوو وه‌ك خه‌و و هه‌ڵسان، خواردن و خواردنه‌وه، هاوسه‌رگیری و جیابوونه‌وه، كڕین و فرۆشتن... هتد.
گومانی تێدا نییه كه باو و نه‌ریته‌كان خۆ زاڵ ده‌كه‌ن به‌سه‌ر مرۆڤداو زۆر گرانه مرۆڤ بتوانێت له كۆڵ خۆیان كاته‌وه‌و هه‌روا به ئاسانی ده‌ستبه‌رداریان ببێ و له جێیان كۆمه‌ڵێك ئاداب و خوی نۆی دانێت، به‌ڵام ئه‌و ئیمان و باوه‌ڕه پته‌و و قوڵه‌ی ئیسلام له ده‌روونیاندا جێی كردبۆوه وای لێ كردن بتوانن له هه‌رچی كه‌سایه‌تی و بۆچوون و بینشی نه‌فامی هه‌یه به ته‌واوی داڕنرێن و ببنه مرۆڤێكی نوێ و كۆمه‌ڵگایه‌كی نۆی كه هه‌رگیز مێژووی مرۆڤایه‌تی نموونه‌ی وه‌های به خۆیه‌وه نه‌دیوه، ڕاهاتن له‌سه‌ر به‌ندایه‌تیكردنی خوای تاك و ته‌نها، به نوێژو رۆژو و حه‌ج و زه‌كات و جیهاد، مه‌به‌ست به هه‌ر كارێكی خێر دواڕۆژوو په‌زمه‌ندی كاری چاكه، نزیكبوونه‌وه له په‌روه‌ردگار به زیكرو یادی ئه‌و، ئارامگرتن له‌سه‌ر ناڕه‌حه‌تی و كێشه‌و چه‌رمه‌سه‌ری، ڕووكردنه‌وه خوا، لێ پارانه‌وه داوالێكردنی، پڕبوونی دڵ به یه‌كخواناسی ته‌واو و دڵسۆزی و ترس و ئومێدو خۆشه‌ویستی...هتد.
هه‌روه‌ها ڕاهاتبوون له‌سه‌ر ئاماده‌بوونی نییه‌ت و مه‌به‌ست له هه‌موو چالاكییه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری و سیاسییاندا، چونكه ده‌یانزانی كه چه‌مكی به‌ندایه‌تی له ئیسلامدا زۆر فراوانه‌وه گشت بواره‌كانی ژیان ده‌گرێته‌وه، جا له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامبوون و ڕاهاتنیان له‌سه‌ر گوێڕایه‌ڵی و به‌ندایه‌تی، موسڵمانه‌كان ڕزگاریان بوو له هه‌رچی خو و ره‌وشتی نه‌فامی پێش ئیسلام هه‌یه، وه‌ك مه‌ی خواردنه‌وه‌و هاوسه‌رگیریی حه‌رام و سوو و ڕه‌وشت و ئاكاری ناپه‌سه‌ندی وه‌ك درۆ و خیانه‌ت و له پاشمله‌باسكردن و غه‌شكردن و حه‌سوودی و ئێره‌یی بردن و خۆ به گه‌وره‌زانین و سته‌م و چه‌وساندنه‌وه‌و... هتد. ئیتر بهم شێوه‌یه ئه‌و ده‌وڵه‌ته ئیسلامییه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) له مه‌دینه‌دا دروستی كرد كۆمه‌ڵگایه‌كی خواویست و ره‌ببانی لێ پێك هات كه تاكه‌كانی هه‌وڵ و كۆششیان ئاوادانكردنه‌وه‌ی زه‌وی به خواناسی و دادپه‌روه‌ری و مافدان و برایه‌تی و خۆشه‌ویستی و هه‌موو ماناو چه‌مكه ئیجابی و به‌به‌رهه‌مه‌كانی ژیان بوو.
ب- برایه‌تی و یه‌كڕیزی ئه‌و بنه‌ماو بناغه‌یه‌ی كه په‌یوه‌ندی له سه‌ر دروست ببوو له كۆمه‌ڵگه‌ی ده‌وڵه‌تی ئیسلامیدا، ئه‌و برایه‌تییه ئیمانییه بوو كه ئه‌م ئایه‌ته دابینی كردووه‌و ده‌فه‌رموێت: إنما المؤمنون إخوة (الحجرات: من الآية١٠) ,
برایه‌تی ڕاستگۆیانه‌و دڵسۆزانه نابێت و ناكرێت ته‌نها له نێو ئیمانداراندا نه‌بێت، ئه‌وانه یه‌كڕیزو یه‌ك پۆل ده‌وه‌ستن بۆ جیهادكردن له پێناوی خواداو بۆ دروستكردن و پێكه‌وه‌نانی هێزی ده‌وڵه‌تی سه‌ربازی و ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی، له به‌ر ئه‌وه ڕیزه‌كانیان ڕێك و پته‌و ده‌كه‌ن، یارمه‌تی و ده‌ستگیرۆیی یه‌كتر ده‌كه‌ن، خۆشه‌ویستی و پێكه‌وه‌ژیان و هاوده‌می له نێو كۆمه‌ڵگاكه‌یاندا بڵاو ده‌كه‌نه‌وه، خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: إن الله يحب الذين يقاتلون في سبيله صفا كأنهم بنيان مرصوص (الصف:٤)
ج- گوێڕایه‌ڵی له چاكه‌دا له خۆشی و ناخۆشیدا چینی هاوه‌ڵه‌كان خوا لێیان ڕازی بێت به گوێڕایه‌ڵی ته‌واو بۆ فه‌رمانه‌كانی خواو پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) جیا كرابونه‌وه، ئه‌وانه قورئانیان وا ده‌خوێنده‌وه وه‌ك ئه‌وه‌ی بۆ هه‌ر یه‌كه‌یان به تایبه‌ت تازه دابه‌زیبێت –پیاو یان ژن-، وته‌ی تێگه‌یشتن و ئاخافتنی نێوانیان زمانی ڕه‌وانی قورئانی بوو، ئه‌مه‌ش كه یاریده‌ده‌ریان بوو تاكو به ئاسانی و بێ ئه‌رك له فه‌رمووده‌و مه‌به‌ستی خوای گه‌وره تێ بگه‌ن، هه‌روه‌ك كاریگه‌رییه‌كی به‌هێزی له ده‌روونیاندا دروست كردبوو، به جۆرێك زۆر به خێرایی به پیر فه‌رمانه‌كانیه‌وه ده‌هاتن و هه‌رچی زووه ئه‌وه‌ی فه‌رمانی پێ داوه ده‌یانكردو ئه‌وه‌ش نه‌هی لێ كردووه لێی دوور ده‌كه‌وتنه‌وه با پشتاو پشتیش بۆیان مابێته‌وه و ڕه‌گی له نێویاندا داكوتابێت، له‌وانه كاتێك فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره يا أيها الذين آمنوا إنما الخمر والميسر والأنصاب والأزلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون هاته خواره‌وه. پشتیوانه‌كان هه‌رچی شتێكیان هه‌بوو مه‌ی تێدا بێت هه‌موویان هێنایه ده‌ره‌وه و له كۆلانه‌كانی مه‌دینه‌دا هه‌موویان ڕشت و وتیان: وازمان هێنان په‌روه‌ردگارمان، وازمان هێنا په‌روه‌ردگارمان.
ئه‌م كاره‌ی ئیسلام كردی و به ته‌واوی له ناویاندا ڕیشه‌كێشی كرد، كارێكی هه‌روا ئاسان نه‌بوو، مه‌یخواردنه‌وه ڕیشه‌ی له ناویاندا داكوتابوو وه ببوه به‌شێكی زۆر سه‌ره‌كی له ژیانیان، به جۆرێك هێزی ئیمان نه‌بووایه هیچ هێزێكی تر نه‌یده‌توانی وازیان پێ لێ بێنێت، به‌ڵام كاتێك ئیمان له دڵه‌كاندا جێی خۆی كرده‌وه، كاتێك دڵه‌كان گوێڕایه‌ڵ بوون، ئه‌وكات ئه‌ندامه‌كانیش ملكه‌چ و فه‌رمانبه‌ردارن. وه له‌وانه‌ش ڕۆژێك چه‌ند كه‌سانێك هاتنه خزمه‌تی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هیچی وایان له‌به‌ردا نه‌بوو ته‌نها جلوبه‌رگێی خوری نه‌بێت و پێخاوس بوون، پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) زۆر به‌زه‌یی پێیاندا هاته‌وه‌و ڕووی گۆڕاو خه‌ڵكی كۆ كرده‌وه‌و هه‌ڵینان له‌سه‌ر چاكه‌و سه‌ده‌قه‌و ئه‌م ئایه‌ته‌ی به‌سه‌ردا خوێندنه‌وه: اتقوا الله ولتنظر نفس ما قدمت لغد (الحشر: من الآية١٨) ئیتر خه‌ڵكی هاتن و هه‌ریه‌ك شتی هێنا تا دوو باوه‌ش خواردن و جلوبه‌رگیان كۆ كرده‌وه‌و پێیان دان، پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) كه بینی وا هاوه‌ڵه‌كان ده‌سپێشخه‌رییان كردو یارمه‌تی براكانیان داو ڕووی گه‌شایه‌وه‌و سووپای په‌روه‌ردگاری كرد.
هه‌روه‌ها ژنه هاوه‌ڵه‌كانیش هه‌ر به‌و شێوه گوێڕایه‌ڵی فه‌رمانی خوا بوون و بێ سێ و دوو به‌جێیان دێنا، عائیشه خوا لێی ڕازی بێت ده‌فه‌رموێت: ""يرحم الله نساء المهاجرات الأول ، لما أنزل الله "{ وليضربن بخمرهن على جيوبهن ( النور ٣١) "شققن مروطهنّ فاختمرن به"" رواه البخاري .
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) بۆ جه نگێك ده رده چێت له ژێر دارێكدا ده خه وێت، هيچ شتێك به ئاگاى ناهێنێته وه ته نها هاوارى بێباوه ڕێك نه بێت .. شمشێره كه ى به ڕوويدا به رزكردۆته وه و ده ڵێت: ئێستا كێ هه يه به رگريت لێ بكات له من؟ پێغه مبه رى خۆشه ويست (صلی الله علیه وسلم) ده فه رموێت: خودا به رگريم لێ ده كات، بۆيه يه كسه ر شيره كه له ده ستى بێباوه ڕه كه ده كه وێته خواره وه و بێباوه ڕه كه ش ده كه وێته زه وی وبه م جۆره خوداى گه وره پێغه مبه ره كه ى (صلی الله علیه وسلم) ده پارێزێت(صحيح الجامع الصغير: ٢٢٤٣، وسلسلة الأحاديث الصحيحة: ٢٤٨٩) .
ڕۆژێك پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ده چێت بۆلاى جوله كه كانى خه يبه رو له سێبه رى ديوارێكدا داده نيشێت، ئه وانيش پيلانى كوشتنى داده نێن، بۆيه يه كێكيان ده چێته سه ر ديواره كه و به ردێكى مه زن هه ڵده گرێ، كاتێك ويستى فڕێى بداته خواره وه خوداى گه وره فه رمان ده كاته پێغه مبه ره كه ى (صلی الله علیه وسلم) له جێگاى خۆى هه ڵده ستێت و به رده كه ى ده كه وێته سه ر زه وی و خوداى گه وره له مردن ده يپارێزێت. له گه ڵ هه موو ئه مانه شدا ئافره تێكى جوله كه ژه هر ده كاته ناو گۆشتى مه ڕێكه وه ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئاگاى له و ژه هره نابێت تاكو لێى ده خوات، بۆيه ژه هره كه كارى لێ ده كات، به رده وام كاريگه رى ئه و ژه هره له سه ری ده بێت تاكو به هۆى ئه وه وه كۆچى دوايى ده كات(رواه البخاري، وانظر: صحيح الجامع الصغير: ٧٩٢٩).
ئه مه ى باسكرا حاڵى پێغه مبه رانى خودايه ، پێغه مبه رى وا هه بووه خوداى گه وره سه ركه وتنى به په له ى بۆ ناردووه و پێغه مبه رى واش هه بووه سه ركه وتنه كه ى دوا كه وتووه .
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
بسم الله والحمد لله والصلاه والسلام علی رسول الله
ناردنی محمد صلی الله علیه وسلم به‌پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم منه‌تێكی گه‌وره‌ی په‌روه‌ردگار بو بۆ ئه‌هلی زه‌وی،وه‌ك فه‌رمویه‌تی:((لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ )) ال عمران (١٦٤).
١/ پێویست موسڵمانان پێغه‌مبه‌ر یان صلی الله علیه‌وسلم له نه‌فسی خۆیان وباوك ودایكیان و ماڵ و منداڵیان و هه‌مو ئه هلی سه‌رزه‌وی زیاترخۆش بوێ وه‌ك پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم فه‌رمویه‌تی:لایۆمن احدكم حتی اكون احب الیه من والده وولده والناس اجمعین))ئیمامی بوخاری و موسلیم گێڕاویانه‌ته‌وه.
واته:ئیمانی هیچ یه‌كێك له ئێوه دانامه‌زرێت هه تاوه‌كو منی خۆشتر نه‌وێت له باوكو دایكی و منداڵه‌كانی و هه‌موئه‌هلی سه‌رزه‌وی.
خوای گه‌وره له قوڕئاندا ئه‌مانترسێنێت له‌وه‌ی كه خۆشه‌ویستی هیچ كه‌سێك پێش بخه‌ین به سه‌ر خۆشه‌وفه‌رمویه‌تی:((قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ))
(ئه‌ی محمد (صلى الله عليه وسلم) پێیان بڵێ: ئه‌گه‌ر باوو باپیرانتان و براکانتان و هاوسه‌رانتانو عه‌شره‌ت و هۆزتان و ماڵ و سامانێک که به‌ده‌ستان هێناوه، یاخود بازرگانیه‌ک ده‌ترسن که شکان و بێ بازاڕی ڕووی تێبکات و خانووبه‌ره و کۆشک و ته‌لارێک که حه‌ز ده‌که‌ن لێتان تێک نه‌چێت و دڵخۆشن پێی، لاتان خۆشه‌ویستترو نازدارتر بێت له خواو پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی و جیهادو تێکۆشان له‌پێناو ڕێبازی ئه‌و زاته‌دا، ده ئه‌وه چاوه‌ڕوان بن، هه‌تا خوای گه‌وره (تۆڵه‌تان لێ ده‌سێنێت)، خوای په‌روه‌ردگاریش هیدایه‌ت و ڕێنموویی قه‌ومی یاخی و له سنوور ده‌رچوو نادات.
له‌دوای ئاشته‌وای حوده‌یبیه عوروه‌ی كوڕی مسعود ووتی به قوڕه‌یشیه‌كان: (والله لقد وفدت على الملوك ووفدت على قيصر وكسرى والنجاشى والله ما رأيث ملكا قط يعظمه أصحابه ما يعظم اصحاب محمد محمدا .......وإذا أمرهم ابتدروا أمره وإذا توضأكادوا يقتتلون على وفضوئه وإذا تكلموا خفضوا اصواتهم عنده وما يحدون النظرإليه تعظيما له) .
سوێند به خوا به وه‌فد چوم بۆلای پادشاكانی جیهانچوم بۆلای قیسر و كیسرا و نجاشی ،سوێند به خوا نه‌م دیوه هیچ پادشایه‌ك ئه‌م گه‌وره ییو ڕێزه‌ی بۆ بكرێت كه هاوڕێكانی محمد بۆ محمدی (صلى الله عليه وسلم) ده‌كه‌ن.............كاتێك فه‌رمانی پێده‌كردن یه‌كسه‌ر جێ به‌جێیان ده‌كرد ،وه‌كاتێك ده‌ستنوێژی ده‌گرت خه‌ریك بو شه‌ڕبكه‌ن له سه‌رئاوی ده‌ستنوێژه كه‌ی، وه‌كاتێك قسه‌یان ده‌كرد له ته‌نیشتیدا زۆر به سوكی قسه‌یان ده‌كرد ،وه‌هه‌روه‌ها چاویان تێ نه‌ده‌بڕی و سه‌ری خۆیانیان كزده‌كرد له ئاستیدا شكۆمه‌ندی ئه‌ویان نیشان ده‌دا...وه‌ئه‌بوسوفیان ده‌یفه‌رمو: (والله مارایت احدا یحب احدا كمایحب اصحاب محمد محمدا (صلى الله عليه وسلم).
واته:سوێند به خوا هیچ كه‌سێكم نه‌دیوه كه‌سێكی خۆش بوێ هێنده‌ی هاوڕێكانی محمد محمد یان خۆش ده‌وێت (صلى الله عليه وسلم) كه‌چی له‌هه‌مانكاتدا ئاهه‌نگیان بۆ نه‌ده‌گێڕا وشاریان بۆ نه‌ده‌ڕازانده‌وه!((فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ)).وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه اجمعین. ١٦ /ربیع /١٤٣٥ك
مافه‌كانی رسول الله صلی الله علیه‌وسلم له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌ی (٢)
بسم الله والحمد لله والصلاه والسلام علی رسول الله مافی دوه‌م/ گوێڕایه‌ڵی كردنی پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه‌وسلم له‌وه‌ی كه‌فه‌رمانی پێكردوین،چونكه جێ به جێ كردنی فه‌رمانه‌كانی پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه‌وسلم جێ به جێ كردنی فه‌رمانی په‌روه‌ردگاره،خوای گه‌وره فه‌رمویه‌تی:((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ )) واته:خوای گه‌وره فه‌رمانیپێكردوین كه گوێڕایه‌ڵی خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی صلی الله علیه‌وسلم بكه‌ین وپشتی لێ هه‌ڵنه‌كه‌ین.
وه‌هه‌روه‌ها په‌روه‌ردگار وه‌رگرتنی هیدایه‌تی به‌ستوه‌ته‌وه به گوێڕایه‌ڵی كردنی پێغه‌مبه‌ره‌وه‌صلی الله علیه‌وسلم وه‌ك فه‌رمویه‌تی:((وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا))واته:ئه‌گه‌رئێوه گوێڕایه‌ڵی پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه‌وسلم بكه‌ن ده‌كه‌ونه سه‌رڕێگه‌ی هیدایه‌ت.وه‌له‌هه‌مان كاتدا په‌روه‌ردگار ترساندوینی له سه‌رپێچی كردنی فه‌رمانه‌كانی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم وه‌ك فه‌رمویه‌تی:((فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ))
واته: ئه‌ی پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه‌وسلم ئه‌وكه‌سانه بترسێنه كه‌سه‌رپێچی فه‌رمانه‌كانی تۆ ده‌كه‌ن دوچاری شه‌ڕو فیتنه‌یه‌كی گه‌وره‌ببن له دونیادا یان دوچاری سزایه‌كی زۆرسه‌خت ببن له دواڕۆژدا.
وه‌هه‌روه‌هاپێغه‌مبه‌رصلی الله علیه‌وسلم فه‌رمویه‌تی:((( كُلُّ أُمَّتِي يَدخُلُونَ الجَنَّةَ إلاَّ مَنْ أبَى)). قيلَ : وَمَنْ يَأبَى يَا رَسُول الله ؟ قَالَ : (( مَنْ أَطَاعَنِي دَخَلَ الجَنَّةَ ، وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ أبَى )) رواه البخاري .
واته:هه‌موئومه‌ته‌كه‌م ده‌چنه‌به‌هه‌شته‌وه مه‌گه‌ر كه‌سێك پشت هه‌ڵكات. پێیان ووت كێ پشت هه‌ڵده‌كات فه‌رموی:هه‌ركه‌سێك گوێڕایه‌ڵیم بكات ده‌چێته‌به‌هه‌شته‌وه وه‌هه‌ر كه‌سێك سه‌رپێچی فه‌رمانه‌كانم بكات ئه‌وه پشتی هه‌ڵكردوه.یه‌عنی: ناچێته‌به‌هه‌شته‌وه. خوای گه‌وره بمان پارێزێت.كه‌واته:سه‌ربه‌رزی دونیاو دوا ڕۆژ به‌ستراوه به‌گوێڕایه‌ڵی كردنی پێغه‌مبه‌ره‌وه صلی الله علیه‌وسلم..وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه اجمعین.١٧ /ربیع /١٤٣٥ك
مافه‌كانی رسول الله صلی الله علیه‌وسلم له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌ی (٣)بسم الله والحمد لله والصلاه والسلام علی رسول اللهمافی سێیه‌م/زۆر صه‌ڵاواتدان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم به گشتی وه به‌تایبه‌ت له شه‌وانو ڕۆژانی هه‌ینیدا ،
خوای په‌روه‌ردگار له‌قورئانی پیرۆزدا فه‌رمانی پێكردوین كه‌زۆر صه‌ڵاواتیله‌سه‌ر بده‌ین وه‌ك فه‌رمویه‌تی:((إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ))
واته:بێ گومان په‌روه‌ردگارو فریشته‌كان صه‌ڵاوات ده‌ده‌ن له سه‌ر پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه وسلم،ده‌سا ئێوه‌یش ئه‌ی بڕواداران زۆر صه‌ڵاوات و سه‌لامی له سه‌ر بده‌ن .ئه‌م ئایه‌ته به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر گه‌وره‌یی مافیپێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم به‌سه‌ر ئومه‌ته كه‌یه‌وه كه خالق و مخلوق صه‌ڵاواتی له‌سه‌ر ده‌ده‌ن، وه‌هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم له فه‌رموده‌یه‌كدا ئاماژه‌ی بۆئه‌وه كردوه كه‌نزیك ترین كه‌س له‌وه‌وه له‌ڕۆژی دوایدا ئه‌وانه‌ن كه‌زۆر صه‌ڵاواتی له سه‌ر ده‌ده‌ن وه‌ك فه‌رمویه‌تی:(اولی الناس بی یوم القیامة اكثرهم علي صلاة) (صحيح الترغيب (١٦٦٨)
واته:نزیكترین كه‌س له‌منه‌وه له ڕۆژی دوایدا ئه‌وانه‌ن كه زۆر صه‌ڵاواتم لێ ده‌ده‌ن.وه‌له فه‌رموده‌یه‌كی تردا فه‌رمویه‌تی:(من صلى علي واحدة صلى الله عليه عشرا)صحیح مسلم.
واته:هه‌ركه‌سێك یه‌ك جار صه‌ڵاواتم له‌سه‌ر بدات خوای گه‌وره ده‌جار صه‌ڵاوات له‌سه‌ر ئه‌و ده‌دات.خۆشه‌ویستان ئه‌گه‌ر ئه‌تانه‌وێت ببنه دۆستیخواو نزیك بن له پێغه‌مبه‌ره‌وه صلی الله علیه‌وسلم له‌ڕۆژی دوایدا زۆر صه‌ڵاوات بده‌ن له دیداری پاكی ئه‌و ((رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ)).وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه اجمعین.١٩ /ربیع الاول /١٤٣٥ك
مافه‌كانی رسول الله صلی الله علیه‌وسلم له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌ی (٤) بسم الله والحمد لله والصلاه والسلام علی رسول الله خاڵی چوارهه‌م/ چاوكردن له پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم له شێوازی به‌ندایه‌تی كردنی بۆخوای گه‌وره، له هه‌ڵسوكه‌وتو ڕه‌ووشت و زمان شیرینی له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا له كڕین و فرۆشتنی بازاڕیدا له په‌یمان پارێزی له گه‌ڵ دۆست و دوژمنانیدا..................چونكه په‌روه‌ردگار وه‌صفی ده‌كات به جوانترینی ڕه‌وشت وهه‌ڵسوكه‌وت وه‌ك فه‌رمویه‌تی:((وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ)).
وه‌هه‌روه‌ها خوای گه‌وره فه‌رمانمان پێده‌كات كه پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم به‌مامۆستاو پێشه‌وای خۆمان بزانین وهه‌مو شتێكمان له‌و وه‌ربگرین وه‌ك فه‌رمویه‌تی:((لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا )).
كه‌واته: نابیت لاسای بێ باوه‌ڕان بكه‌ینه‌وه و خۆمان بشوبهێنین به‌وانه‌وه چونكه پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌وسلم فه‌رمویه‌تی:(من تشبه بقوم فهو منهم).واته:هه‌ركه‌سێك خۆی بشوبهێنێت به‌هه‌ر گه‌لێكه‌وه له‌وانه. ده‌با ته‌نها چاو له مامۆستای مرۆڤایه‌تی بكه‌ین و شوێن هه‌نگاوه‌كانی بكه‌وین.وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه اجمعین.٢٦ /ربیع الاول /١٤٣٥ك
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
له جابری كوڕی عه‌بدوڵڵاوه ڕه‌زای خوای لێبێ ئه‌ڵێ : پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم فه‌رمووی :" أعطيت خمساً لم يعطهن أحدٌ قبلي : نصرت بالرعب مسيرة شهر ، وجعلت لي الأرض مسجداً وطهوراً ، فأيما رجل من أمتي أدركته الصلاة فليصل ، وأحلت لي الغنائم ولم تحل قبلي ، وأعطيت الشفاعة ، وكان النبي يبعث إلى قومه ، وبعثت إلى الناس كافة " (١) ، واته : پێنج شتم پێ به‌خشراوه به هیچ كام له پیغه‌مبه‌رانی پێش من نه‌به‌خشراوه ، له دووری یه‌ك مانگ ڕێگاوه خوا ترسی خستۆته دڵی دوژمنانمه‌وه ، وه هه‌موو زه‌ویم بۆ كراوه به مزگه‌وت و پاك كه‌ره‌وه ، وه غه‌نیمه‌تم بۆ من حه‌ڵاڵ كراوه ، وه شه‌فاعه‌تم پێدراوه ، وه پێغه‌مبه‌ران به تایبه‌تی بۆ گه‌له‌كه‌یان ڕه‌وانه كراون به‌ڵام من بۆ گشت مه‌ردووم ڕه‌وانه كراوم .
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت :" أنا أول الناس يشفع يوم القيامة ، وأنا أكثر الأنبياء تبعاً يوم القيامة ، وأنا أول من يقرع باب الجنة " (٢) ، واته : من یه‌كه‌م كه‌سم له قیامه‌ت شه‌فاعه‌ت ده‌كه‌م ، وه من زۆرترین شوێنكه‌وتوم هه‌یه له ڕۆژى دوایدا له نێو گشت پێغه‌مبه‌راندا ، وه من یه‌كه‌م كه‌سێكم كه له ده‌رگاى به‌هه‌شت ده‌ده‌م .
هه‌ر له ( صحيح ) ى ( مسلم ) دا هاتووه له ئه‌بو هوره‌یره‌وه ـ ڕه‌زای خولی لێ بێ ـ ده‌ڵێت : پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم فه‌رمووى : " أنا سيد ولد آدم يوم القيامة ، وأول من ينشقُّ عنه القبر ، وأول شافع وأول مُشفع " ، واته : من گه‌وره‌ى كوڕه‌كانى ئاده‌مم له‌ڕۆژى قیامه‌تدا ، وه من یه‌كه‌مین كه‌سێكم كه قه‌بره‌كه‌ى له‌سه‌ر شه‌ق ده‌بێت و دێته ده‌ره‌وه ، وه من یه‌كه‌مین شه‌فاعه‌تكارو یه‌كه‌مین كه‌سم كه داواى شه‌فاعه‌تكردنم لێ ده‌كرێت .
=================
(١) ( متفق عليه ) .
(٢) ( رواه مسلم ) .
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
بسم الله الرحمن الرحیم
خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [فَلْيَحْذَڕ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْڕهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ] النور ٦٣
واته ( با بترسن ئه‌وانه‌ی پێچه‌وانه‌ی فه‌رمانه‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا ئه‌كه‌ن له‌وه‌ی توشی فیتنه بن _توشی گومڕایی و هاوبه‌ش دانان بن وه‌توشی سزایه‌كی توند بن _له دونیاو دواڕۆژ_ ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [وَمَن يَعْصِ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَاراً خَالِداً فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُّهِينٌ] النساء ١٤
واته ( وه هه‌ر كه‌سێك سه‌رپێچی فه‌رمانی خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی بكات وه سنوری كه‌خوا دای ناوه ببه‌زێنێ ئه‌وه خوا ئه‌یخاته ناو ئاگره‌وه هه‌تا هه‌تایه له ناوی ئه‌بێ وه سزایه‌كی ڕیسواكه‌ری بۆ هه‌یه ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [مَّنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ] النساء ٨٠
واته ( هه‌ر كه‌سێك گوێ ڕایه‌ڵی نێردراوی خوا بكا ئه‌وه گوێ ڕایه‌ڵی خوای كردووه ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَإِن تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا] النور ٥٤
واته ( ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا= بڵێ گوێ ڕایه‌ڵی خوا بكه‌ن وه گوێ ڕایه‌ڵی نێردراو =پێغه‌مبه‌ری خوا= بكه‌ن جا ئه‌گه‌ر پشتیان هه‌ڵكرد له‌وه سه‌رپێچیان كرد ئه‌وه له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری خوا نیه ته‌نها ئه‌وه‌ی پێی ڕاسپاردرا بوو كه گه‌یاندنی په‌یامی خوایه وه له‌سه‌ر ئێوه‌یه تاوانی خۆتان كه گوێ ڕایه‌ڵی خوا وه گوێ ڕایه‌ڵی پێغه‌مبه‌ری خوا ناكه‌ن وه ئه‌گه‌ر ئێوه گوێ ڕایه‌ڵی پێغه‌مبه‌ری خوا بكه‌ن ئه‌وه ڕێگای هیدایه‌تتان گرتووه و بۆ ڕێگای ڕاست هیدایه‌ت ئه‌درێن ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا] النساء(٦٥)
واته ( نا سوێند به په‌روه‌ردگارت ئه‌وانه بڕوایان ته‌واو نابێ تاوه‌كو تۆ نه‌كه‌ن به دادوه‌ر =حه‌كه‌م= له‌وه‌ی له به‌ینیان ڕوو ئه‌دا پاشان له نه‌فسی خۆیان بێزاری و دڵ گرانی نه‌بینن له‌و بڕیاره‌ی تۆ بۆیانت داوه وه به ته‌واوه‌تی مل كه‌چ نه‌بن بۆ فه‌رمانه‌كانی تۆ ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [وَمَا آَتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ]الحشر(٧)
واته ( وه ئه‌وه‌ی نێردراوی خوا =پێغه‌مبه‌ر= بۆی هێناون و فه‌رمانتان پێ ده‌كات وه‌ری بگرن و ملكه‌چ بن بۆی وه ئه‌وه‌ی كه نێردراوی خوا نه‌هیتان لێ ئه‌كا له سه‌ری ئه‌وه وازی لێ بێنن دوور كه‌ونه‌وه لێی وه له خوا بترسن خۆتان بپارێزن له سزای خوا بێ گومان خوا سزایه‌كه‌ی وه تۆڵه‌ی توندو به هێزه ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعاً الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِـي وَيُمِيتُ فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ]الاعراف ١٥٨
واته ( = ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا = بڵێ ئه‌ی خه‌ڵكینه من نێردراوی خوام بۆ ئێوه هه‌مووتان ئه‌و خوایه‌ی خاوه‌نی ئاسمانه‌كان و زه‌ویه هیچ په‌رستراوێك نیه شایانی په‌رستن بێ ته‌نها ئه‌و شایانی په‌رستنه ئه‌ژێنێ و ئه‌مرێنێ بڕوا بێنن به خواو به نێردراوه‌كه‌ی كه پێغه‌مبه‌رێكی نه‌خوێنده‌واره ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ی كه بڕوای به خواو به فه‌رمووده‌كانی هه‌یه وه شوێنی بكه‌ون به‌ڵكو هیدایه‌ت وه‌ربگرن ) .
وه خوای به‌رز ئه‌فه‌رموێ [ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْڕ مِنْكُمْ ] النساء ٥٩
واته ( ئه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی بڕواتان هێناوه گوێ ڕایه‌ڵی فه‌رمانه‌كانی خوا بكه‌ن وه گوێ ڕایه‌ڵی فه‌رمانه‌كانی نێردراوی خوا پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی بكه‌ن وه هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ی كه خاوه‌ن ئه‌مرن له‌سه‌رتانه‌وه كه له‌خۆتانن ) .
وه پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم ئه‌فه‌رموێ (كل أمتي يدخلون الجنة إلا من أبى . قالوا يا رسول الله ومن أبى ؟ قال من أطاعني دخل الجنة ومن عصاني فقد أبى ) رواه البخاري
واته ( هه‌موو ئوممه‌تی من ئه‌چنه نێو به‌هه‌شته‌وه ئیللا ئه‌وه‌ی خۆی نه‌یه‌وێ ! ووتیان ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم كێ هه‌یه خۆی نه‌یه‌وێ بچێته به‌هه‌شت ؟ پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم فه‌رمووی ئه‌وه‌ی گوێ ڕایه‌ڵی من بكا ئه‌وه ئه‌چێته ناو به‌هه‌شته‌وه وه ئه‌وه‌ی سه‌رپێچی من بكا ئه‌وه خۆی نه‌یویستووه بچێته به‌هه‌شته‌وه ) .
وه پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم ئه‌فه‌رموێ (ألا هل عسى رجل يبلغه الحديث عني و هو متكئ على أريكته فيقول بيننا و بينكم كتاب الله فما وجدنا فيه حلالا استحللناه و ما وجدنا فيه حراما حرمناه و إن ما حرم رسول الله كما حرم الله ) صحيح الجامع ٢٦٥٧
واته ( ئاگادار بن له‌وانه‌یه پیاوێك ببینن كه فه‌رمووده‌ی منی پێ ئه‌گات و له‌و كاته پاڵ كه‌وتووه له سه‌ر لا ده‌ڵێ به‌ینی ئێمه‌و به‌ینی ئێوه كتابی خوایه =قورئانه= ئه‌وه‌ی له‌ناویدا بینیمانه‌وه حه‌ڵاڵه حه‌ڵاڵی ئه‌كه‌ین وه ئه‌وه‌ی له ناویدا بینیمانه‌وه حه‌رامه حه‌رامی ئه‌كه‌ین بزانن بێ گومان ئه‌وه‌ی نێردراوی =پێغه‌مبه‌ری= خوا حه‌رامی كردووه وه‌ك ئه‌وه‌یه كه خوا حه‌رامی كردووه ) .
وه پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم ئه‌فه‌رموێ ( من أطاعني فقد أطاع الله و من يعصني فقد عصى الله و من يطع الأمير فقد أطاعني و من يعص الأمير فقد عصاني ) رواه البخاري ومسلم واللفظ له
واته ( ئه‌وه‌ی گوێ ڕایه‌ڵی من بكات ئه‌وه گوێ ڕایه‌ڵی خوای كردووه وه ئه‌وه‌ی سه‌رپێچی من بكا ئه‌وه سه‌رپێچی خوای كردووه وه ئه‌وه‌ی سه‌رپێچی ئه‌میر=ئه‌وه‌ی له‌سه‌ری خاوه‌ن ئه‌مره له سه‌رۆكی وڵات یان ئه‌وانه‌ی تر له جێگرو ئه‌وانه‌ی به فه‌رمانی ئه‌و داندراون= بكا ئه‌وه سه‌رپێچی منی كردووه ) .
وه چه‌ندین ئایه‌ت و فه‌رمووده‌ی تر هه‌ن له‌و مانایه گرنگ ئه‌وه‌یه كه ئه‌و ئایه‌ت و فه‌رموودانه ئه‌وه‌نده ڕوون و ئاشكران كه هیچ گومانێكی بیدعه‌چیه‌كانی نه‌هێشتۆته‌وه له‌وانه‌ی گومان ئه‌خه‌نه دڵی خه‌ڵكه‌وه به‌رامبه‌ر به فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم وه سوپاس بۆ خوا كه كه‌سیش ناتوانێ به‌ڵگه بێنێته‌وه بۆ ڕاكردنی له جێبه‌جێ كردنی وه گوێ ڕایه‌ڵی كردنی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله علیه وعلى اله وسلم .
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم
ئه‌گه‌ر قورئانی پیرۆز ئاماژه‌ی به چیرۆكی برایه‌تیی نێوان كۆچكه‌ران و پشتیوانان نه‌كردایه و ئه‌گه‌ر ده‌ق و فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ر و شایه‌تی و گه‌واهییه مێژوویییه‌كان دووپاتی ئه‌م ڕووداوه‌یان نه‌كردایه‌ته‌وه، ده‌مانگوت ئه‌م چیرۆك و باسانه له چنینی خه‌یاڵ و ئه‌ندێشه‌ی دانه‌رانی بووه. ئه‌وه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بینین و بینشكردنی ئه‌و دیمه‌ن و هه‌ڵوێستانه له‌سه‌روو هه‌موو بینش و تێڕوانینی مرۆڤه‌وه بووه. له جیهانی میسال و تیۆره‌وه ڕوو به جیهانی واقیعی و جێبه‌جێكردن هه‌نگاوی نا، له سێبه‌ریدا هاوه‌ڵه‌كان زۆرێك له گیان و سامان و ماڵ به‌خشینیان پێشكه‌ش كرد كه به هیچ شێوه‌یه‌ك و له هیچكات و ساتێكدا وێنه‌ی نه‌بووه و نییه. له مێژووی هیچ گه‌ل و میلله‌تێكدا شتی وا تۆمار نه‌كراوه و ڕووداوی به‌و جۆره ڕوویان نه‌داوه. ئه‌مه وامان لێ ده‌كات به‌وردی به‌رامبه‌ر ئه‌م ڕووداوه بوه‌ستین و په‌ند و ده‌رس و ئامۆژگاری لێ هه‌ڵێنجین.
چیرۆكه‌كه له‌و كاته‌وه ده‌ستپێ ده‌كات كه كۆچكه‌ران له مه‌ككه‌ی پیرۆزه‌وه به‌ره‌و پێگه و شوێنی نوێ، مه‌دینه‌ی پیرۆز هه‌نگاویان ناو سه‌فه‌ری كۆچ ده‌ستی پێ كرد. بهم شێوه‌یه دوای گه‌یشتنیان به شوێنی نوێ و دوور له زێد و كه‌سوكاری خۆیان، ده‌بوو له‌گه‌ڵ زه‌و‌ییه‌كی نوێ و خه‌ڵك و واقیع و ژیانێكی نوێ تێكه‌ڵ ببن. له كاریگه‌ری و ئاساری ئه‌م سه‌فه‌ره‌ش په‌یدابوونی چه‌ند كێشه و گرفتێكی نوێیه، كه‌مترینیان: هه‌ستكردنه به نامۆیی و دووره‌و‌ڵاتی و كه‌سوكار و به‌جێهێشتنی زۆربه‌ی كه‌لوپه‌ل و ماڵ و سامانیانه له مه‌ككه. هه‌روه‌ها سروشتی بارودۆخی ژیان و ئابووریی نوێ، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ئاسه‌واری لاشه‌یی و ته‌ندروستی كه له ئه‌نجامی جێگۆڕكێ و گۆڕینی كه‌ش و هه‌وا تووشیان هاتبوو، كه ببوه هۆی ده‌ركه‌وتنی نه‌خۆشیی وه‌ك تا و شتانی له‌م جۆره.
هه‌موو ئه‌مانه سه‌ره‌ڕای به‌جێهشتنی زێدی خۆیان و غوربه‌ت و دوورییان، له‌سه‌ریان كۆ بوونه‌وه تاكوو ببێته ته‌وژم و پاڵه‌په‌ستۆیه‌كی ده‌روونیی گه‌وره له‌سه‌ریان. بهم جۆره كه هیچ بوارێك نه‌مابوو و هه‌ر ده‌بوو كۆمه‌ڵێك چاره‌سه‌ری خێرا و ڕیشه‌یی بدۆزرێنه‌وه تا قه‌ره‌بووی واقیعی له‌ده‌ستچوویان بكاته‌وه و كه‌مێك ڕابوردوویان له‌بیر بباته‌وه، ڕێز و كه‌رامه‌تیان بۆ بگێڕێته‌وه، تاكوو هه‌ست بكه‌ن كه بارێكی و قورس و گران نین له‌سه‌ر برا پشتیوانه‌كانیان.
لێره‌وه یه‌كه‌م كارێك پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) دوای دروستكردنی مزگه‌وت پێی هه‌ڵسا، دانانی یاسای برایه‌تی بوو له‌نێو كۆچكه‌ران و پشتیواناندا. ئه‌م برایه‌تییه‌ش له ماڵی ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك ئاشكرا كرا.ئه‌ویش كه په‌یوه‌ندییه‌كی ئیمانی بوو له‌سه‌ر بناغه‌ی عه‌قیده و بیروباوه‌ڕ هه‌ریه‌ك له كۆچكه‌ر و پشتیوانانی پێكه‌وه ده‌به‌سته‌وه. هه‌ست و سۆزی خۆشه‌ویستی و مه‌وه‌ده‌ت پته‌و و سه‌قامگیرتر ده‌كات؛ سه‌ركه‌وتن و پاراستن، یارمه‌تی و ده‌سگیرۆییكردن به ماڵ و سامان و ژیانی دنیا.
ئه‌م برایه‌تییه تایبه‌تیتره له برایه‌تیی نێوان موسڵمانان به‌گشتی، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بێ ئه‌وه‌ی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی پشت و خزمایه‌تی له‌نێوانیاندا هه‌بێت، مافی میراتگریی پێیان به‌خشی؛ وه‌ك له فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره‌دا هاتووه: ولكل جعلنا موالي مما ترك الوالدان والأقربون والذين عقدت أيمانكم فآتوهم نصيبهم. [النساء: ٣٣].
ئیتر بۆ ماوه‌یه‌كیش كاركردن به مه‌سه‌له‌ی میراتگری له‌نێوان كۆچكه‌ران و پشتیواناندا به‌رده‌وام بوو. تا كۆچكه‌ران توانیان به‌ته‌واوی له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگای مه‌دینه‌دا ڕێك بكه‌ون و خۆشه‌ویستی و برایه‌تی دروست بێت و تێكه‌ڵ به ڕه‌وت و ئاراسته‌ی كۆمه‌ڵ ببن. خوای گه‌وره‌ش ده‌رگاكانی خێروبێری بۆ كردنه‌وه هه‌ر له كاركردن و بازری و ده‌سكه‌وته‌كانی جه‌نگ و شتانی دیكه‌ش. ئه‌وجا خوای گه‌وره ئه‌و حوكمه‌ی (میراتگری) نێوانیانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه و نه‌یهێشت. یاسای میراتگری گێڕدرایه‌وه سه‌ر باری خۆی. ئه‌وه‌ش له فه‌رمووده‌ی خوای گه‌وره‌دا: وأولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض في كتاب الله. [الأنفال: ٧٥]. ئه‌مه له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی سه‌رخستن و برایه‌تی و یارمه‌تیدان و ئامۆژگاری و ڕاوێژكردن و زۆرێكی دیكه‌ش له ماناكانی برایه‌تی و یه‌كڕیزیی نێوانیان.
سه‌رچاوه‌كانی سیره ناوی هه‌ندێك له‌وانه‌مان بۆ باس ده‌كه‌ن كه پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) كردوونی به برای یه‌كتر؛ له‌وانه برایه‌تیی نێوان ئه‌بووبه‌كر و خارجه‌ی كوڕی زوهه‌یر. وه برایه‌تیی نێوان عومه‌ری كوڕی خه‌تتاب و عوتبانی كوڕی مالیك، وه له‌نێوان ئه‌بووعوبه‌یده‌ی كوڕی جه‌ڕڕاح و سه‌عدی كوڕی مه‌عاز، وه له‌نێوان زوبه‌یری كوڕی عه‌ووام و سه‌لامه‌ی كوڕی سه‌لامه‌ی كوڕی وه‌قش، وه له‌نێوان ته‌ڵحه‌ی كوڕی عوبه‌یدوڵڵا و كه‌عبی كوڕی مالیك، وه له‌نێوان موسعه‌بی كوڕی عومه‌یر و ئه‌بووئه‌یووب خالیدی كوڕی زه‌ید -خوا له هه‌موویان ڕازی بێت-. وه ناو و كه‌سانی دیكه‌ش كه ڕێژه‌یان ده‌گاته نه‌وه‌د هاوه‌ڵی به‌ڕێز.
كاتێك بهم ناوانه‌دا ده‌چینه‌وه، ده‌بینین كه ئه‌م برایه‌تییه هیچ سه‌نگ و به‌هایه‌كی بۆ ئیعتیباراتی تیره و هۆز و جیاكاریی ناو چینوتوێژه‌كان دانه‌ناوه. ئه‌وه‌ته به‌هێز و لاواز، هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ند، سپی و ڕه‌ش، ئازاد و كۆیله‌ی به‌یه‌كه‌وه كۆ كردۆته‌وه؛ به جۆرێك بهم برایه‌تی و یه‌كڕیزییه توانرا كه هه‌رچی دیارده‌ی هۆزایه‌تی و ده‌مارگیری و شانازیكردن به ڕه‌نگ و ڕه‌گه‌ز و پشته‌وه هه‌یه، نه‌یهێڵێت و بیپوكێنێته‌وه، تاكوو له‌جێیدا په‌یوه‌ندیی ئیمانی و برایه‌تیی ئایینی ڕه‌گ دابكوتێت.
زۆرێك له‌و ڕووداو و هه‌ڵوێستانه له‌نێوان ئه‌و هاوه‌ڵه به‌ڕێزانه‌دا ڕووی داوه له مێژوودا وێنه‌یان كه‌مه یان هه‌ر نییه. برایه‌تییه‌ك له ئیمان و عه‌قیده‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتبێت، هه‌ر ده‌بێت به‌و شێوه بێت و ئاوه‌ها به‌رهه‌مدار بێت. له‌وانه ئه‌وه‌ی له‌نێوان عه‌بدولڕحمانی كوڕی عه‌وف و سه‌عیدی كوڕی ڕه‌بیعدا ڕووی دا. كاتێك سه‌عید نیوه‌ی ئه‌و ماڵه‌ی هه‌یبوو خستییه پێش عه‌بدولڕه‌حمان تاكقو بیبات بۆ خۆی، ته‌نانه‌ت وتی من دوو خێزانیشم هه‌یه، ده‌توانم ده‌سبه‌رداری دانه‌یه‌كیان ببم تاكوو تۆ بیخوازیت، به‌ڵام ئه‌و دوای ئه‌وه سووپاسی كرد و هه‌ڵوێسته‌كه‌ی به‌رز نرخاند. وتی ئه‌ی برام، خوا به‌ره‌كه‌ت بخاته ماڵ و خێزان و سامانته‌وه. هه‌ر ئه‌وه‌نده‌م ئه‌وێت بازاڕم پێ نیشان بده‌یت. ئه‌وه‌بوو پاش ماوه‌یه‌كی كه‌م ده‌ستی كرده بازری و له‌دواییدا بووه بازرێكی گه‌وره‌ی شاری مه‌دینه.
سنووری برایه‌تییه‌كه هه‌ر له‌وه‌دا نه‌وه‌ستایه‌وه، به‌ڵكوو زۆرێك له برا پشتیوانه‌كان خستیانه به‌رده‌‌م پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) كه ئه‌و زه‌وی و باخ و كشتوكاڵه‌ی هه‌یانه له‌گه‌ڵ برای كۆچكه‌ره‌كانیان بیكه‌نه دوو به‌ش. به‌ڵام پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) ویستی كه ئه‌م یارمه‌تی و برایه‌تییه به‌رده‌وام بێت بێ ئه‌وه‌ی زیان به پشتوانان بگات و فه‌رمووی زه‌وی و باخ و كشتوكاڵتان بۆ خۆتان بهێڵنه‌وه و له به‌روبوومه‌كه‌ی به‌شداریان بكه‌ن.
ئه‌م هه‌ڵوێسته پڕجوامێری و مه‌ردانه‌ی پشتیوانان كاریگه‌ریی قوڵی له دڵی كۆچكه‌راندا دروست كرد، هه‌ست و ویژدانیانی هه‌ژاند. ئه‌مه چ ئیمان و باوه‌ڕێكه پاڵیان پێوه ده‌نێ بهم شێوه له‌گه‌ڵیان مامه‌ڵه بكه‌ن؟! ته‌نانه‌ت به پێغه‌مبه‌ریان (صلی الله علیه وسلم) گوت: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، ئێمه هیچ كه‌سێكمان نه‌دیوه وه‌ك ئه‌مانه. ئه‌وه‌نده ده‌سگیرۆده بن له كه‌می و نه‌بوویدا و ئه‌وه‌نده به‌خشنده و سه‌خی بن له زۆریدا. به‌ڕاستی وا ئه‌زانین هه‌موو ئه‌جر و پاداشته‌كان بۆ ئه‌وان بێت.
هه‌روه‌ك هه‌ڵوێست و لێبڕانیان بووه هۆی وه‌سفكردن و پیاهه‌ڵدانی خوای گه‌وره پێیان و ئایه‌ت له‌سه‌ریان هاته خواره‌وه و فه‌رمووی: والذين تبوءوا الدار والإيمان من قبلهم يحبون من هاجر إليهم ولا يجدون في صدورهم حاجة مما أوتوا ويؤثرون على أنفسهم ولو كان بهم خصاصة ومن يوق شح نفسه فأولئك هم المفلحون. [الحشر: ٩].
پێغه‌مبه‌ریش (صلی الله علیه وسلم) ئه‌م فه‌زڵ و ڕێزه‌ی پشتیوانانی پاراست و له فه‌رمووده پیرۆزه‌كانیدا مه‌دحی كردوون؛ وه‌ك ده‌فه‌رموێت: لو أن الأنصار سلكوا وادياً أو شعباً، لسلكت في وادي الأنصار رواه البخاري. ئه‌گه‌ر پشتیوانان شیوێك یان دۆڵێك بگرنه به‌ر، ئه‌وه منیش هه‌مان شیوی ئه‌وان ئه‌گرمه به‌ر -له‌گه‌ڵ ئه‌وان ده‌بم-. وه ڕوونی كردۆته‌وه كه خۆشی ده‌وێن و لێیان ڕازییه: الأنصار لا يحبهم إلا مؤمن، ولا يبغضهم إلا منافق؛ فمن أحبهم أحبه الله، ومن أبغضهم أبغضه الله. رواه البخاري. پشتیوانان ئیماندار نه‌بێت خۆشی ناوێن و دووڕووش نه‌بێت ڕقی لێیان نییه. هه‌ركه‌س خۆشیانی بوێت، خوا خۆشی ده‌وێت و هه‌ركه‌س ڕقی لێیان بێته‌وه، خوا ڕقی لێی ده‌بێته‌وه. دوعای بۆ منداڵ و وه‌چه‌یان كردووه تاكوو چاك و خواناس بن: اللهم اغفر للأنصار، ولأبناء الأنصار، ولأزواج الأنصار، ولذراري الأنصار. رواه أحمد. خوایه له پشتیوانان خۆش به! وه له كوڕانی پشتیوانان و له ژن و خێزانی پشتیوانان و له نه‌وه و وه‌چه‌ی پشتیوانان! وه تا ژیان دانیشتن و مانه‌وه‌ی له‌نێو ئه‌واندا هه‌ڵبژارد و هه‌ر له مه‌دینه‌شدا وه‌فاتی كرد و له‌وێش نێژرا: لولا الهجرة لكنت امرأً من الأنصار. رواه البخاري. ئه‌گه‌ر كۆچ نه‌بووایه -كۆچكه‌ران فه‌زڵیان زیاتره له پشتیوانان-، ئه‌وه یه‌كێك ده‌بووم له پشتیوانان. لە دەرئەنجامەکانی کۆچ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی بوو لە مەدینە
كۆچكه‌ران پاش ماوه‌یه‌ك مانه‌وه له مه‌دینه‌دا توانییان به‌سه‌ر گرفت و كێشه‌كانی پێگه‌ی نوێیاندا زاڵ بن و له‌گه‌ڵ بارودۆخه‌كه‌دا خۆیان بگونجێنن. به‌رژه‌وه‌ندی و پێویستییه‌كانی بانگه‌وازیان دا به‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی تاكه‌كه‌سیی خۆیان و ماڵ و حاڵی نوێیان له شوێنی زێدی و باب و باپیرانیان دانا. به‌ڵكوو ئیتر كۆچكردن بووه ئه‌رك و واجبێك له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانێك بۆ سه‌رخستنی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم)، تا هه‌موو به ماڵ و گیان له خزمه‌تیدا بن و بیپارێزن و سه‌ری بخه‌ن. بهم جۆره ده‌رگای كۆچ به‌كراوه‌یی مایه‌وه تا دوای ڕزگاركردنی مه‌ككه ئیتر كۆچ وه‌ست. چونكه هۆی كۆچكردن و شه‌رعییه‌تپێدانی سه‌ركه‌وتنی دین و ترسی فیتنه و ئاژاوه‌ی كافران بوو.
دیارترین دیارده‌كانی كۆچ خۆی له دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی ئیسلامیی یه‌كه‌مدا ده‌بینێته‌وه، كه یه‌كه‌م ده‌وڵه‌تێك بووه پێغه‌مبه‌رێك له‌سه‌ر زه‌ویدا دایمه‌زرێنێت. ئه‌ویش چونكه ئایینی ئیسلام دین و دنیا پێكه‌وه گرێ ده‌دات. بیروباوه‌ڕ و فه‌رمانڕه‌وایی له ئیسلامدا شانبه‌شانی یه‌كن و هه‌رگیز لێك جیا نابنه‌وه؛ یاسا و ده‌سه‌ڵات دوو چه‌مكی لێكنه‌پچڕاو و په‌یوه‌ستبه‌یه‌كن له ئیسلامدا.
جا لێره‌وه كۆچ دوو ڕه‌گه‌زی ئیجابی پێكه‌وه گرێ دا بۆ دروستكردنی دهوڵهتێكی نموونه‌یی ئه‌ویش كه ئوممه‌ت و زه‌وی بوو. مه‌به‌ستی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ش پێكهێنان و ڕێخۆشكردنی بارودۆخێكی گونجاو و له‌بار بوو بۆ په‌رستش و به‌ندایه‌تیی دڵسۆزانه بۆ خوای تاك و ته‌نها و فه‌رمانڕه‌واییكردن به‌وه‌ی خوا هێناوێتییه خواره‌وه بۆ دانان و پێكهێنانی كۆمه‌ڵگایه‌ك برایه‌تیی ئایینی باڵی به‌سه‌ردا بكێشێت و دوور بێت له ده‌مارگیریی هۆزایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی و جاهیلی. هۆكاری دروستبوون و پێكهێنانی كۆمه‌ڵگایه‌كی نوێی به‌خته‌وه‌ر و پڕمیهر و خۆشه‌ویستی و برایی بریتی بوو له گوێڕایه‌ڵیكردنی خوا و پێغه‌مبه‌ر، دروستكردنی ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵ له‌سه‌ر چه‌ند بنه‌مایه‌كی نوێ، كه هه‌رگیز مرۆڤایه‌تی نموونه‌ی دهوڵهتێكی ده‌ستووریی پڕدادگه‌ری و هه‌ست به لێپرسراوی به‌و شێوه به‌خۆوه نه‌دیبوو.
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم