له دووشه‌ممه‌ى ( ١٧ )ى ڕه‌مه‌زاندا ، له ته‌مه‌نی چل ساڵیدا ، وه‌حى له ئاسمانه‌وه بۆ هاته خواره‌وه له ئه‌شكه‌وتى " حيراء " له شاخى " سه‌ور " ، جا ڕه‌سولى خوا صلى الله عليه وسلم هه‌ر كاتێك وه‌حى بۆ داببه‌زیایه ، زۆر قورس ده‌بوو له‌سه‌رى و ده‌م و چاوى ده‌گۆڕا و ناوچاوانى عه‌ره‌قى ده‌كرد .
كاتێك جوبره‌ئیل دابه‌زی پێی فه‌رموو : بخوێنه " إقرأ " ، ئه‌ویش فه‌رمووى : خوێنده‌واریم نیه ، جوبره‌ئیل ـ علیه السلام ـ به توندى پێغه‌مبه‌رى خواى صلى الله عليه وسلم گوشا هه‌تا ماند و ناڕه‌حه‌تى كرد ، پاشان پێى فه‌رموو : بخوێنه ، ئه‌ویش فه‌رمووى : خوێنده‌واریم نیه ، پاشان جوبره‌ئیل علیه السلام فه‌رمووى : [ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ] ( العلق : ١ ـ ٥ ) .
واته : ( ئه‌ى موحه‌ممه‌د ) بخوێنه به ناوى په‌روه‌ردگارت كه هه‌موو شتێكى دروست كردووه ، مرۆڤى دروستكردووه له ( علق ) خوێنێكی به‌ستوو ، بخوێنه په‌روه‌ردگارى تۆ له هه‌موو كه‌س به‌خشنده تره ، ئه‌و په‌روه‌ردگاره‌ى كه به‌هۆى قه‌ڵه‌مه‌وه مرۆڤى فێرى نووسین كردووه ، مرۆڤی شاره‌زا كردووه به‌و شتانه‌ی كه نه‌یده‌زانی .
ئیتر خۆشه‌ویستى خوا صلى الله عليه وسلم گه‌ڕایه‌وه ماڵه‌وه لاى خه‌دیجه ـ خوای لێ ڕازى بێت ـ ، هه‌موو گیانى ده‌له‌رزا ، پاشان به‌سه‌رهاته‌كه‌ى بۆ گێڕایه‌وه ، خه‌دیجه‌ش ـ خوای لێ ڕازى بێت ـ پێى فه‌رموو : نه‌خێر به‌خوا ، خوا هه‌گیز سه‌رشۆڕت ناكات ، تۆ كه‌سێكى پاكى سیله‌ى ڕه‌حم ده‌گه‌یه‌نى و قسه‌ى ڕاست ده‌كه‌یت و یارمه‌تی لێقه‌وماو و هه‌ژار ده‌ده‌یت ، ڕێز له میوان ده‌گریت .
دواى ئه‌وه ، ماوه‌یه‌ك وه‌حى له ئاسمانه‌وه پچڕا پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم زۆر غه‌مبار و دڵته‌نگ بوو كه هیچى نه‌ده‌بینى و هیچى بۆ نه‌ده‌هاته خواره‌وه ، شه‌یدا وموشتاقى وه‌حى بوو ، ئه‌وه‌بو جوبره‌ئیل له‌سه‌ر كورسیه‌ك له نێوان ئاسمان و زه‌وى دا خۆى پیشانى پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم دا . چه‌سپاوى كرد و دڵى دایه‌وه و مژده‌ى پێدا كه ئه‌و پێغه‌مبه‌رى خوایه صلى الله عليه وسلم و خودا هه‌ڵى بژاردوه بۆ گه‌یاندنى په‌یامه‌كه‌ى ، پێغه‌مبه‌رى خواش صلى الله عليه وسلم كه ئه‌وه‌ى بینى ترسا و گه‌ڕایه‌وه بۆلاى خه‌دیجه ـ خوای لێ ڕازى بێت ـ و فه‌رمووى : دامپۆشن ، بمپێچنه‌وه ، ئه‌وه‌بوو خواى گه‌وره ئه‌م ئایه‌تانه‌ى دابه‌زانده خواره‌وه [ أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ ] ( المدثر : ١ ـ ٤ ) ، واته : ئه‌ى ئه‌و كه‌سه‌ى خۆى پێچاوه‌ته‌وه ، هه‌سته خه‌ڵكى بێدار كه‌ره‌وه ، په‌روه‌ردگارت به‌گه‌وره ڕابگره ، جل وبه‌رگه‌كانت پاك بكه‌وه .
خواى په‌روه‌ردگار له‌م ئایه‌تانه‌دا فه‌رمانى پێ ده‌كات كه‌وا ئوممه‌ته‌كه‌ى خۆی بێدار كاته‌وه و بیانترسێنى وبانگیان بكات بۆ لاى ( الله ) ، ئه‌ویش پشت به‌خوا پێی هه‌ستا و قۆڵى لێ هه‌ڵماڵى و ناوقه‌ى بۆ توند كرد ، هه‌ستا به گه‌یاندنی به باشترین شێوه ، بانگی ڕه‌ش و سپى ، پیر و گه‌نج ، منداڵ و گه‌وره ، ژن و پیاو ، به‌نده و ئازادی كرد ، ئه‌وه‌بوو سوپاس بۆ خوا له‌نێوان هۆز و خێله‌كاندا خه‌ڵكانێك ئیمانیان پێ هێنا و هاتنه نێو ئیسلامه‌وه .
به‌ڵام نه‌فس نزمه‌كانى مه‌ككه ده‌ستیان كرد به دژایه‌تیكردنى و ئازاردانى و سزادانى خۆیی و ئه‌وانه‌شى ئیمانیان ده‌هێنا ، به‌ڵام خواى په‌روه‌ردگار پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى صلى الله عليه وسلم پاراست له هه‌ندێك له‌و ئه‌شكه‌نجانه ، به‌هۆی ئه‌بو تالبه‌وه ـ چونكه ئه‌بو تالب مامى پێغه‌مبه‌ر بوو صلى الله عليه وسلم ، ویه‌كێكه له ناوداره‌كانى قوڕه‌یش و زۆر به گوێیان ده‌كر و گوێیان لێ ده‌گرت ـ ، بۆیه له‌به‌ر ئه‌بو تالب نه‌یانده‌وێرا هیچ به پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم بكه‌ن ، چونكه ده‌یانزانى ئه‌بو تالب چه‌ند پێغه‌مبه‌رى خوای صلى الله عليه وسلم خۆش ده‌وێ .
ئیبن ئه‌لجه‌وزی ده‌ڵێت : ( وبقي ثلاث سنين يستتر بالنبوة ثم نزل عليه [ فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ ] فأعلن الدعاء) (١) ، واته : بۆ ماوه‌ى سێ ساڵ پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم پێغه‌مبه‌رایه‌تى خۆى به نهێنی هێشته‌وه و بانگه‌وازى ده‌كردن هه‌تا ئه‌م ئایه‌ته هاته خواره‌وه ، [ فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ ] ( الحجر : ٩٤ ) ، واته : جا هه‌ر فه‌رمانێك پێده‌درێ به ئاشكرا ڕاى بگه‌یه‌نه . ئه‌وه بوو بانگه‌وازى ئاشكرا كرد .
وه كاتێكیش ئه‌م ئایه‌ته هاته خواره‌وه[ وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ ] ( الشعراء : ٢١٤ ) ، پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم سه‌ركه‌وته سه‌ركێوى صه‌فا و هاواریكرد ، هۆ قه‌ومینه ، هۆ خه‌ڵكینه ، ئه‌وانیش ووتیان : ئه‌و هاوار هاواره كێیه ؟ ووتیان موحه‌ممه‌ده صلى الله عليه وسلم ! ئه‌وه‌نده‌ى پێ نه‌چوو خه‌ڵك له‌ده‌ورى كۆبونه‌وه ، ئه‌ویش پێیانى فه‌رموو : ئه‌گه‌ر پێتان بڵێم سوپایه‌ك له‌و دیوى ئه‌و شاخه‌وه‌یه و به‌ره‌و ئێره دێت ، بڕوام پى ئه‌كه‌ن ؟ ئه‌وانیش ووتیان : ئێمه درۆمان لێت نه‌بیستووه ، ئه‌ویش فه‌رمووی : ئه‌ى خه‌ڵكینه به‌ڕاستى من پێغه‌مبه‌ر و نێرداوی خوام و ترسێنه‌رم بۆ ئێوه‌ى گرۆى ئاده‌میزاد ، وسزایه‌كى توند بۆ سه‌رپێچى كه‌رانم ئاماده‌كراوه ، له‌و كاته‌دا ئه‌بوله‌هه‌ب ووتى : (( تَبَّاً لَكَ )) واته : له‌ناوبچێت ، ئا له‌به‌ر ئه‌مه ئێمه‌ت كۆكرده‌وه ؟ پاشان لێیداو ڕۆیى ، خواى گه‌وره‌ش ئه‌م ئایه‌ته‌ى نارده خواره‌وه : [ تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ ، مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ ، سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ، وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ، فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ ] ( المسد : ١ : ٥ ) (٢)
واته : له ناو بچێت هه‌ردوو ده‌ستى ئه‌بوله‌هه‌ب و له ناو چوو ، داراییه‌كه‌یی و ئه‌وه‌ى كه كردی ( له دژی پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم ) سوودی پێ نه‌گه‌یاند ، بێگومان له‌مه‌ولا ـ واته : له ڕۆژى دواییدا ـ ده‌چێته ناو ئاگرى بڵیسه‌دار ، له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌یدا كه هه‌ڵگری دار و چاوگه ، هه‌میشه گوریسێكى بادرا و چنراو ( له په‌لی خورمای ئاگرین) وا له گه‌ردنیا .
==================
(١) ( التبصرة لابن الجوزي : ١ / ٣٤٤ ) .
(٢) ( متفق عليه ) .
ژیان نامه‌ی پێغه‌مبه‌رمان صلی الله علیه وسلم